NİYƏ ŞİƏLƏR, BEŞ VAXT NAMAZI ÜÇ VAXTDA QILIRLAR ?
Cavab: İlk önce mövzunun başa düşülməsi üçün fəqihlərin bu mövzudakı fikirlərini xatırlatmaq lazımdır:
1- Bütün İslam məzhəbləri, Ərəfədə günorta və ilkindi namazların günorta namazı vaxtında, Müzdelifedə də ax-şam və isha namazlarım işa namazı vaxtında birlikdə qilmanın caiz olduğu barəsində görüş birliyi içindədirlər.
2- Hənəfilərə görə, günorta və ilkindi namazlarının bir vaxtda, axşam və işa namazlarını da bir vaxtda qilmaq, yalnız Ərəfə və Müzdelifedə caizdir, digər yerlərdə belə bir tətbiqə gedilməməlidir.
3- Hənbəlilər, Malikilər və Şafiilərə görə, günorta və ilkindi namazlarının və ya axşam və işa namazlarının bir vaxtda birlikdə qilmaq, bu adı çəkilən iki yer xaricində yolçuluqda da caizdir. Bu məzhəblərdən əsasılan, iki namazı bir vaxtda qılmaq, yağış yağması, namaz qılan kimsənin xəstə olması və ya düşməndən qorxması kimi zəruri durumlannda da caiz bilirlər.
4- Şiə məzhəbinə görə günorta və ilkindi namazları ilə axşam və işa namazlanmn bir xüsusi vaxtı, bir də ortaq vaxtı vardır:
1- əl-Fiqhi Ale'l-Mezahib'il-Erbaa, Kitab'us-Salat, əlcəm Bəy-n'es-Salateyn Taqdıman və Te'hiren hissəsindən iktibas.
a) Günorta namazının xüsusi vaxtı, şəri günorta vaxtının (zəval vaxtının) başlanğıcından etibarən günorta namazı qılına biləcək miqdardakı zamandır. Bu müddət içərisində sadacə günorta namazı qılına bilər.
b) Ikindi namazimn xüsusi vaxtı, şəri günbatımına sadacə ilkindi namazı qılına biləcək miqdarda zaman qal-masıdan etibarən gün batana qədərdir.
c) Günorta və ilkindi namazlarının ortaq vaxtları, günorta namazinın xüsusi vaxtının bitiməsindən ilkindi vaxtının xüsusi vaxtının başlanğıcına qədərdir.
Şiəyə görə, bütün bu ortaq vaxt boyunca günorta və ilkindi namazları birlikdə qılına bilər. Lakin Ehlisünnetə görə, şəri günortanın (zaval vaxtının) başlanğıcından bir şeyin kölgəsinin öz boyu miqdarınca uzanana qədərki zaman günorta namazına məxsusdur və bu müddət içində ilkindi namazı qılına bilməz. Ondan sonra da günəş batana qədər ilkindi vaxtıdır və bu vaxt içində günorta namazı qılınmaz.
d) Axşam namazının xüsusi vaxtı, şəri günbatımının başlanğıcından üç rükət namaz qılına biləcək zamana qədərdir. Bu məhdud müddət içində yalnız axşam namazı qılına bilər.
e) işa namazının xüsusi vaxtı, şəri gecə yarısına yalnız işa namazı qılına biləcək miqdarda zaman qalmasından etibarən gecə yarısına qədərdir. Bu qısa müddət ərzində yalnız işa namazı qılına bilər.
f) Axşam və işa namazlarının ortaq vaxtları, axşam namazının xüsusi vaxtının bitimindən işa namazının xüsusi vaxtının başlanğıcına qədərdir.
Şiəyə görə, bütün bu ortaq vaxt boyunca axşam və işa namazları birlikdə qılına bilər. Lakin Ehlisünnetə gore, günbatımının başlanğıcından, qərbdəki qırmızılığın zevalına qədər axşam namazı vaxtıdır. Şam namazını bu müddətdə qılmamaq lazımdır. Qərbdən şəfəqin zavalından şəri gecə yarısına qədər də şam namazı vaxtıdır və ax-şam namazım bu vaxtda qılmaq doğru deyil.
Namazlarm Üç Vaxtda qılınması 171
Nəticə budur: Şiənin fikirinə görə, şəri günorta vaxtı girdikdən sonra günorta namazını qılıb, dərhal ardından da ilkindi namazını qıla bilərik ya da ilkindi namazının xüsusi vaxtının başlanğıcına qədər gözləyərək günorta namazını ilkindi namazının xüsusi vaxtı girmədən qılıb, dərhal ardından ilkindi namazını qıla bilərik. Beləcə günorta və ilkindi namazlarını birləşdirmiş olarıq. Əlbəttə günorta namazını zavaldan sonra və ilkindi namazını da bir şeyin kölgəsinin öz boyu miqdarınca uzandığı zaman qılmaq müstəhəbdir. Eyni şəkildə, şəri günbatımı reallaşdığında axşam namazını qılıb, dərhal ardından da ışa namazını qıla bilərik ya da axşam namazını, şam namazının xüsusi vaxtının əvvəlinə qədər təxirə salaraq işa namazının xüsusi vaxtı girmədən axşam namazını qılıb, ardından da işa namazını qıla bilərik. Beləcə axşam və şam namazlarını bir yerdə qılmış olarıq. Hərçənd axşam namazını şəri gün batımından sonra və işa namazını da qərbdəki qırmızılığın zavalından sonra qılmaq müstəhəbdir.
Lakin Ehlisünnetə görə, günorta və ilkindi namazları ilə axşam və işa namazlarını mütləq şəkildə hər yerdə və hər zamanda bir yerdə qılmaq caiz deyil. Bu səbəbdən də mübahisə mövzusu, iki namazm hər vaxt və hər məkanda bir yerdə qilinmasimn caiz olub olmadığıdır. Yoxsa, Ərəfə və Müzdelifedə olduğu kimi, bəzi vəziyyətlərdə bunun caiz olduğu mübahisə mövzusu deyil.
5- Bütün Müsəlmanlar, Hz. Peyğəmbərin iki namazı bir yerdə qıldıgı barəsində görüş birliyi içindədirlər. Lakin bunun şərhi barəsində iki görüş vardır:
a) Şiə deyir ki:
Bundan məqsəd, günorta namazının vaxtı girdiğinde günorta namazı qılındıqdan sonra ilkindi namazının da qılına biləcəyi və eyni şəkildə axşam namazının vaxtı girdiyində axşam namazı qılındıqdan sonra işa namazının də qılına biləcəyini göstərməkdir. Bu tətbiqin zaman, məkan və ya müəyyən şərtlərə bağlılığı söz mövzusu deyil, hər yerdə və hər vaxt caizdir.
b) Digərləri isə deyirlər ki:
Bundan məqsəd, günorta namazını vaxtının sonunda, ilkindi namazını da vaxtının əvvəlində qılmaq surətiylə, eyni şəkildə axşam namazını vaxtının sonunda, işa namazını da vaxtının əvvəlində əda etmək surətiylə iki namazı birləşdirməkdir.
İndi mövzunun işıqlığa qovuşması üçün bu mövzudakı hədisləri araşdırıb, hədislər işığında Şiəninmi, yoxsa başqalarınınmı haqlı olduğu aşkarlanacaq.
Hədisləri aşagıda qeyd edirik:
1- Hənbəlilərin imamı Əhməd b. Hənbəl, öz Müsnədində Cabir b. Zeyddən belə rəvayət etməkdədir: Cabir b. Zeyd belə deyir:
"İbni Abbasdan belə dediyini eşitdim: 'Peygəmbər (s. a. a) ilə səkkiz rükəti (günorta və ilkindi namazlarını) və yeddi rükəti (axşam və işa namazlarını) birlikdə qıldım.' Mən (Cabir b. Zeyd), Əbu Şə'saya dedim ki: 'Mən, Allah Rəsulunun günorta namazını təxirə saldığını, ilkindi namazını da dərhal ardından qıldıgını düşünürəm. Eyni şe-kilde, axşam namazını təxirə saldığını və ardından işa namazını qıldıgını düşünürəm.' Əbu Şəsə də, 'Mən də elə düşünürəm.' dedi."
Bu rəvayətdən, açıq bir şəkilde Hz. Peyğəmbərin günorta və ilkindi namazları ilə axşam və işa namazlarını bir yerdə, ara vermədən qıldıgı aydın olmaqdadır.
2-Ahmed b. Hənbəl, Abdullah b. Şaqiqdən bu rəvayeti nəql etməkdədir:
"Ibni Abbas, ilkindi namazından sonra bizə söhbetler etdi. Danışmasını o qədər uzatdı ki, günəş batdı və ulduzlar ortaya çıxdı. Insanlar namaz üçün səsləndilər.
bu vaxt bəni təmim qəbi lesinden biri, namaz namaz deyə səsləndi. Bunun üzərinə
ibni Abbas, hirslənərək belə dedi: Sən, Peyğəmbərin sünnəsini mənə öyrətməkmi istəyirsən? Mən, Allah Rəsulunun günorta və ikindi namazlanı və axşam işa namazlarinı bir yerdə qıldıgına şahid oldum."
Abdullah deyir ki: "Bu mövzuda mənim içimdə bir şübhə doğuldu. Bu səbəbdən də Əbu Hüreyrə ilə görüşüncə özünə bu mövzunu soruşdum. 0 da İbni Abbasın bu sözünü təsdiq etdi. "1
Bu rəvayətdə səhabədən iki adam, Abdullah b. Abbas ilə Əbu Hüreyrə, Hz. Peyğəmbərin günorta namazı ilə ikindi namazını və eyni şəkildə axşam namazı ilə ışa namazını bir yerdə qıldıgına və İbni Abbasın da Hz. Peyğəmbərin sünnəsinə uyduguna şahidlik edilməkdədir.
3- Malikilərin imamı Malik b. Ənəs, əl-Muvatta adlı kitabında belə yazmaqdadır:
"Allah Elçisi (s. a. a), düşmən qorxusu və ya səfər olmadan günorta və ilkindi namazlarını bir yerdə, axşam və ilkindi namazlarını da bir yerdə qıldı "
4- Malik b. Ənəs, Muaz b. Cebeldən belə rəvayət etməkdədir:
"Allah Elçisi, günorta və ilkindi namazları ilə axşam və işa namazlarını bir yerdə qılardı. "3
5- Malik b. Ənəs, Nafidən və o da Abdullah b. Ömerdən belə rəvayət etməkdədir:
1- Müsnedi Əhməd, c. l, s. 251
2- Muvattas(n)ı Malik, Kitab'us-Salat, s. 125, hədis: 178, üçüncü nəşr/təzyiq, Beyrut; Səhihi Muslim, c. 2, s. 151, Babul tərəfindənmi Beyn'es-Salateyn fi'1-Hazer, Beyrut basimi.
3- Muvattas(n)ı Malik, Kitab'us-Salat, s. 124, hədis: 176, üçüncü bas-kı, Beyrut, H. 1403; Səhihi Muslim, c. 2, s. 152, Misir basimi.
"Allah Elçisi (s. a. a), səfərdə tələsdiyində, axşam və işa namazlarını birlikdə qılardı."1
6- Malik b. Ənəs, Əbu Hüreyrədən belə rəvayət etmekdedir:
"Peyğəmbəri Əkrəm, Tebuk Səfərində günorta və ilkindi namazlanm birlikdə qılardı. "2
7- Malik b. Ənəs, əl-Muvatta adlı kitabında Nafidən belə rəvayət etməkdədir:
"Əmirlər, axşam və işa namazlarını yağışlı havada bir yerdə qıldıqları zaman, Abdullah b. Ömər də iki namazı bir yerdə qılardı. "3
8- Malik b. Ənəs, AM b. Hüseyndən nəqlən belə yazmaqdadir:
"Peyğəmbər, gündüz bir yolu qət etmək istediğinde günorta və ilkindi namazlarını birlikdə qılardi. Gecə bir yolu qət etmək istədiyində də axşam və işa namazlarını bir yerdə qılardı. "4
9- Məhəmməd Zerkani, el-Muvattanın şərhində Əbu Şe'sa'dan belə rəvayət etməkdədir:
"Abdullah b. Abbas, Basrada günorta və ilkindi namazlanm birlikdə qıldı, ikisi arasında heç bir şey etmədi. Axşam və işa namazlarını da birlikdə qıldı və ikisi arasmda da heç bir şey etmədı."5
10- Zerkani, Taberanidən və o da İbni Məsuddan belə rəvayət etməkdədir:
1- Muvattaı Malik, Kitab'us-Salat, s. 125, hədis: 177, üçüncü bas-kı, Beyrut.
2- Muvattaı Malik, Kitab'us-Salat, s. 124, hədis: 175.
3- age. s. 125, hədis: 179.
4- age. s. 125, hədis: 181.
5- Zerkaninin Muvattas(n)ı Malik Şərhi, c. l, Babul cəm Beyn'es-Salateyn fi's-Sefer-i vəl-Hazer, s. 294, Misir basimi.
"Peyğəmbəri Əkrəm, günorta və ilkindi namazla-nm birlikdə qıldı. Axşam və işa namazlarını da birlikdə qıldı. Bu barədə özünə soruşulunca da belə buyurdu: Belə etdim ki ümmətim sıxıntıya düşməsin. "1
10- Muslim b. Haccac, Əbu Zübeyr vasitəsiylə Səid b. Cübeyrdən, o da Abdullah b. Abbasdan belə rəvayət etmişdir:
"Peyğəmbər, Mədinədə qorxu və səfər söz mövzusu olmadan günorta və ilkindi namazlarını bir yerdə qıldı. "2
Daha sonra İbni Abbas, Hz. Peyğəmbərin bu işdən məqsədi haqqında belə deməkdədir:
"Çünki Peyğəmbər, ümmətindən heç kimin zəhmətə və çətinliyə düşməsini istəmirdi. "3
12- Muslim, öz Səhihində, Səid b. Cübeyrdən və o da İbni Abbasdan belə rəvayət etməkdədir:
"Peyğəmbəri Əkrəm, Mədinədə günorta və ikindi namazları ilə axşam və işa namazlarını bir arada etdi. Heç bir qorxu və yağış da söz mövzusu deyildi. "4
Daha sonra Səid b. Cübeyr belə deyir:
İbni Abbasa, "Peyğəmbər, niyə belə bir şey etdi?" deyə soruşdum. İbni Abbas belə dedi: "Çünki o, ümmətindən heç kimin zəhmətə və çətinliyə düşməsini istəmirdi. "5
13- Əbu Abdillah Buxari, Səhihində "Babı Tahiriz-Zohr İle'1-Asr (Günorta Namazını İlkindiyə Eerteleme)" başlığı
1- age. s. 294
2- Səhihi Muslim, c. 2, s. 151, Babul cəm Beyn'es-Salateyn fil-Hazer, Misir basimi.
3- age. adı çəkilən hədisin altmda
4- age. s. 152
5- age. s. 152, adı çəkilən hədisin altmda
altında bir babı bu mövzuya ayırmışdır ki bu başlığın özü, günorta namazının təxirə salına biləcəyini və ikindi vaxtında iki namazm bir yerdə qılına biləcəyini göstermektedir. Buxari, bu babda bu rəvayəti nəql etməkdədir:
"Peyğəmbər (s. a. a), Mədinədə yeddi rükəti, yəni axşam və yatsi namazlanm və səkkiz rükəti, yəni günorta və ilkindi namazlarını birlikdə qıldı. "2
Bu rəvayətdəki ifadə axışından yalnız günorta namazını təxirə salıb ilkindi vaxtında qılmanın icazəsi deyil, Hz. Peygamberə uyaraq gələrək axşam namazını da təxirə salıb işa namazının vaxtında qılmanın icazəsi açıqca aydın olmaqdadır.
14- Buxari, buna görə Səhihinin başqa bir yerində belə deyir:
Abdullah b. Ömər, Əbu Eyyub Ensarive Abdullah b. Abbas belə demişlər: "Peyğəmbər, axşam və işa namazlarını birlikdə qıldı. "3
15- Muslim b. Haccac, öz Səhihində belə yazmaqdadır:
Adamın biri Ibni Abbasa, "Namaz!" dedi. İbni Abbas bir şey demədi. 0 yenə, "Namaz!" dedi. Ibni Abbas yenə susdu. 0 şəxs təkrar, "Namaz!" dedi. İbni Abbas yenə bir şey demədi. Dördüncü dəfə "Namaz!" dəyincə İbni Abbas belə dedi: "Anası olmayasica! Sən bizə namazı öyrətməkmi istəyirsən? Halbuki biz Peygambər zamanında iki namazı bir yerə toplayıb birlikdə qılardıq".1
1- Səhihi Buxari, c. l, s. 110, Kitab'us-Salat, Babı Təxirik-Zohr İle'l-Asr, Misir Çapı, Emiriyye nüsxəsi, H. 1314
2- age.
3- Səhihi Buxari, c. l, s. 113, Kitab'us-Salat, Babı Zikr'il-İşa, Misir Çapı, H. 1314
16- Muslim belə rəvayət etmişdir:
Peyğəmbəri Əkrəm, Tebuk Gazvesi yolçuluğunda namazları bir yerdə qıldı. Günorta və ilkindi namazları ilə axşam və işa namazlarını bir yerə topladı. Səid b. Cübeyr belə deyir: "Ibni Abbasa bunun səbəbini soruşduqda belə dedi: Peyğəmbər, ümmətinin çətinliyə düşməsini istəmədi."2
17- Muslim b. Haccac, Muazın dilindən belə rəvayət etməkdədir:
"Tebuk Döyüşünə Hz. Peyğəmbər ilə birlikdə çıxdıq. Peyğəmbər, günorta və ilkindi namazları ilə axşam və işa namazlarını birlikdə qıldı. "3
18- Malik b. Ənəs, əl-Muvatta' adlı kitabında belə yazmaqdadır:
Ibni Şehab, Salam b. Abdullaha belə soruşdu: "Günorta və ilkindi namazları, səfərdə bir yerdə qılına bilərmi?" Salam belə dedi: "Bəli, heç bir qorxusu yoxdur. Sən, Ərəfə günü insanların (iki namazı bir yerdə qıldıgını) görmürsənmü? "4
Xatırladılmaq lazımdır ki Müsəlmanlar, Ərəfə günü Ərafatda günorta və ilkindi namazlarını günorta vaxtında ara vermədən qılınmasını caiz görməkdədirlər. Burada Salam b. Abdullah bunu söyləmək istəyir: "Ərəfə günü iki na-maz bir yerdə qılındığı kimi, Ərəfə günü xaricində də iki namaz bir yerdə qılına bilər."
1- Səhihi Muslim, c. l, s. 153, Babul cəm Beyn'es-Salateyn fi'1-Hazer
2- Səhihi Muslim, c. 2, s. 151, Misir basimi.
3- age. s. 152
4- Muvattaı Malik, s. 125, hədis: 180, Üçüncü nəşr, Bəy-rut.
19- Muttaki Hindi , Kenz'ül-Ummal adlı kitabında soyla deyir:
Abdullah b. Ömər belə deyir: "Peyğəmbəri Əkrəm, iqamət halındaykən və səfərdə deyilkən, günorta və ilkindi namazları ilə axşam və şam namazlarını birlikdə etdi." Bunun üzərinə bir adam, İbni Ömərə, "Peyğəmbər niyə belə etdi?" deyə soruşdu. İbni Ömər, ona bu cavabı verdi: "Ümmətindən iki namazı bir yerdə qılmaq istəyən biri çətinliyə düşməsin deyə. "1
20 yenə Kenz'ül-Ummal'da belə oxumaqdayıq:
Cabir b. Abdullah deyir ki: "Peyğəmbər (s. a. a), günorta və ilkindi namazlarını bir azan və iki qamət ilə bir yerdə etdi. "2
21- Həmçinin Kenz'ül-Ummal'da belə rəvayət edilmistir:
Cabir b. Abdullah belə deyir: "Hz. Peyğəmbər Məkkədəykən günəş batdı və Peyğəmbər, ax-şam və şam namazlarını birlikdə qıldı."4
22- Yenə Kenz'ül-Ummal'da İbni Abbasdan belə nəql edilməkdədir:
"Peyğəmbəri Əkrəm, Mədinəi Münəvvərədə günorta və ilkindi namazları ilə axşam və işa namazlarını bir yerdə etdi. Halbuki nə səfər halında idi və nə də yağış yağırdı." Ravi deyir ki: "İbni Abbasa, 'Peyğəmbər, niyə iki namazı bir yerdə qıldı?' deyə soruşduqda, Ibni Abbas belə dedi: çünki peygəmbər ümməti üçün asanlıq istəyirdi 1
1- Kenz'ül-Ummal, Kitab'us-Salat, əl-Bab'ur-Rabi' fi Selat'il-Mu-safir, Babul-Cem', c. 8, s. 246, birinci nəşr/təzyiq, Haleb, H. 1391
2- Kenz'ül-Ummal, Kitab'us-Salat, əl-Bab'ur-Rabi' fi Selat'il-Mu-safir, Babul-Cem', c. 8, s. 247, birinci baski, Haleb
3- Seref, Məkkənin doqquz mil kənarında olan bir böl-gedir. (Kenz'ül-Ummal, adı çəkilən hədisin altında zikr edilmişdir.)
4- Kenz'ül-Ummal, Kitab'us-Salat, əl-Bab'ur-Rabi', fi Salat'il-Mu-safir, Babul-Cem', c. 8, s. 247, birinci baski, Haleb.
Nəticə
Burada zikr edilən rəvayətlər işığında, Şiənin iki namazı bir yerdə qılma mövzusundakı görüşünün sihhətinə şahidlik edən bu açıq dəlillərin ümumi bir qiymətləndirməsini edirik:
1- Bir Vaxtda Iki Namazı Bir yerdə qılmaq, işi asanlaşdırmaq və insanları çətinliyə soxmamaq üçündür
Rəvayətlərin bir çoxu bu gerçəyə şahidlik etməkdədir: Günorta və ilkindi, həmçinin axşam və işa namazlarının bir yerdə qılınmasına icazə verilməməsi, Müsəlmanları sıxıntiya soxar. Buna görə Hz. Peyğəmbər, Müsəlmanlara bir növ asanlıq təmin etmək üçün iki namazın bir vaxtda qılınmasını caiz etmişdir. Bu barədə onuncu, on altınci, on doqquzuncu və iyirmi ikinci hədislərə müraciət edin.
Açıqdır ki, əgər adı çəkilən rəvayətlərdən məqsəd, Ehli-sünnetin dediyi kimi, günorta namazının, vaxtının sonlarında (bir şeyin kölgəsinin öz boyunca uzandığı zamana yakm bir zamanda), ilkindi namazimn də vaxtının başlangıcında qılmmasi, yəni hər iki namazm, birlikdə qilınmiş olmaqla birlikdə, öz vaxtları çərçivəsində qılın-ması olsaydı, belə bir şey, asanlıq səbəbi olmaz, hətta daha çox zəhmətə və məşəqqətə səbəb olardı. Halbuki iki namazı bir yerdə qilmaqdan məqsəd, işlərdə asanlıq təmin etməkdir.
Bu şərhimizdən aydın oldu ki, iki namazı bir yerdə qılmaqtan məqsəd, iki namazı ortaq vaxtlarının hər-hansı bir dilimində bir yerdə etməkdir, yoxsa birini vaxtının sonunda ve digərinin vaxtının əvvəlində qılmaq deyil
1- Kenz'ül-Ummal, Kitab'us-Salat, əl-Bab'ur-Rabi', Babul-Cem', c. 8, s. 247.
2- Ərafatda Iki Namazın Bir yerdə qılınış şəkli, Iki Namazın necə bir yerdə qılınacağını bəyan etməkdədir
Bütün Islam məzhəbləri, Ərafatda günorta və ilkindi namazlarını bir vaxtda qılınmasını caiz bilməkdədirlər. Digər yandan bəzi rəvayətlərin bir qisimi, başqa yerlərdə iki namazı bir yerdə qilmanın, eynilə Ərafatda iki namazı bir yerdə qilmak kimi olduğuna və bu baxımdan Ərəfə günüylə digər günlərin və ya Ərafat torpaqlarıyla digər torpaqların arasında heç bir fərqliliyin söz mövzusu olmadığına şahidlik etməkdədir. Bu barədə on səkkizinci hədisə müraciət edin. Buna görə, necə ki Ərəfə günü bütün Müsəlmanların ittifaqıyla günorta vaxtında günorta və ilkindi namazlarını bir yerdə qılmaq caiz isə, eyni şəkildə digər günlərdə də iki namazı bir yerdə qilmaq caizdir.
3-Yolculukta iki Namazm Bir yerdə Qılınış Şəkli, Iki Namazm necə Bir yerdə Qılınacağını Bəyan Etməkdədir
Bir tərəfdən Hənbəli, Maliki və Şafei fəqihler, iki namazm səfərdə bir yerdə qilinmasını caiz görmüşlər, digər yandan adı çəkilən rəvayətlər, bu mövzuda səfər (yolçuluq) ilə iqamət (məmləkətdə olma və iqamət halı) arasmda heç bir fərq olmadığını və Hz. Peyğəmbərin (s. a. a) həm səfərdə, həm də iqamət halında iki namazı bir yerdə etdiğını açıqca bəyan etməkdədir.
Bu mövzuda üçüncü, on birinci, on üçüncü, on toquzuncu və iyirminci hədislərə müraciət edin. Buna görə, necə ki səfərdə iki namazm bir yerdə qılınması (Şiə'-
1- əl-Fiqhi Ale'l-Mezahib'il-Erbaa, Kitab'us-Salat, əl tərəfindənmi Bəy-n'es-Salateyn Tekdimen və Te'hiren
nın dediyi şəkildə) caiz isə, eyni şəkildə iqamət halında da iki namazı bir yerdə qilmaq caizdir.
4- Zərurət Halında Iki Namazm Bir yerdə Qılınış Şəkli, Ihtiyar Halında da Iki Namazm necə Bir yerdə Qılınacağını Bəyan Etməkdədir
Səhih və Müsned deyə anılan hədis qaynaqlarında mövcud olan çox saydakı rəvayətlər, Hz. Peyğəmbərin və as-habının yağış yağma, düşməndən qorxma və xəstəlik kimi zərurət durumlarında iki namazı (Şiənin dediyi kimi) birlikdə və bir vaxtda qılmış olduklarını bildirməkdədir. Buna görə də müxtəlif Islam məzhəblərinin fəqihləri, bəzı zəruri hallarda bunun caiz olduğuna fətva vermişlər. Halbuki söz mövzusu rəvayətlər, bu baxımdan zərurət halı ilə ixtiyar halının fərqli olmadığını və Hz. Peyğəmbərin, yağmur və düşmən qorxusu olmadığı zamanlarda da iki namazı bir yerdə etdiyini açıqca bəyan etməkdədir.
Bu mövzuda üçüncü, on birinci, on ikinci və iyirmi ikinçi hədislərə müraciət edin.
5- Hz. Peyğəmbərin əshabının Davranışı, İki Namazm Bir yerdə Qılınış Şəklini Bəyan Etməkdədir
Söz mövzusu rəvayətlər arasında, Hz. Peyğəmbərin ashabından bir çoxunun iki namazı bir vaxtda və birlikdə etdiyini bildirən rəvayətlərə rast gəlməkdəyik. Necə ki Abdullah b. Abbas, axşam namazını hava qaralıncaya və ulduzlar meydana çıxana qədər təxirə salmış, hər nə qədər digərləri ona namazı xatırlatdısa da onlara etina etməmiş, sonunda axşam və şam namazını gecə bir miqdar keçdikdən sonra birlikdə etmiş və etiraz edənlərə belə cavab vermişdir: "Mən, Peyğəmbərin də belə namaz qıldığına şahid oldum." Əbu Hureyre də, Ibni Abbasım bu sözünü təsdiq etmişdir. Bu mövzuda ikinci, yeddinci, doquzuncu və on beşinci hədislərə müraciət edin.
Adı çəkilən rəvayətlər işığında İbni Abbasın, Şiənin dediği şəkildə iki namazı birinin vaxtında qıldıgı barəsində heç bir şübhe qalmamaqdadır.
6- Hz. Peyğəmbər (s. a. a) Sireti, iki Namazm Bir yerdə Qılınış Şəklini Bəyan Etməkdədir
İyirmi birinci hədisdən açıqca aydın olur ki Hz. Peyğəmbər, axşam olduğunda Məkkədə olduqları halda axşam namazını Məkkənin doqquz mil kənarındakı Seref bölgəsinə çatana qədər təxirə salmışlar. Sonra da axşam və işa namazını birlikdə və bir vaxtda qılmışlar. Açıqdır ki Hz. Peyğəmbər, axşam namazının vaxtı girər girməz Məkkədən hərəkət etmiş olsalar da, o günün şərtlərində Seref bölgəsinə çatana qədər gecənin bir hissəsi keçmiş olmalıdır. Bu da deməkdir ki Hz. Peyğəmbər, axşam və işa namazlarını işa vaxtında birlikdə əda etmişlər.
Bütünü Ehlisünnetin Səhih və Müsned adlı hədis qaynaqlarından nəql edilən bu rəvayətlərin bütünündən, Şiənin dediyi şəkildə hər vaxt, hər məkan və hər şərtdə günorta və ilkindi namazları ilə axşam və işa namazlarını bir vaxtda qilmamn caiz olduğu ortaya çıxmaqdadır.
