EHLI-BEYT IMAMLARININ HEDISLERINDE AQIL INSAN

     

‌ 

  

  

  

                                   

                        Insan varlıq aləminin ən üstün və sirli mövcududur.insan bədən və ruh adlanan iki həqiqətdən təşəkkül tapmışdır.Onun vucudunda bədənin yəni maddənin xüsusiyyətlərindən qeyri keyfiyyətlər də görünməkdədir ki, bu insanın ruhu və nəfsi ilə baglıdır.yəni insanda nefsi meyillər və istəklər deyilən şeylər vardır ki,həmin istək və meyillər baş qaldırdıqda bədəni də özünün əmr etdiyi işləri görməyə təşviq edir.Bunlara nəfsani istəklər və ya həvayi nəfs deyilir.Bu, insan vucudunda olan bir mərkəziyyətdir.Əyər bu nəfsani istəklər müəyyən bir hədd çərçivəsində konturol edilməzsə,sonunda bir çox fəsadların törənməsinə və insanın fasiqləşməsinə gətirib çıxarar.Lakin insan vucudunda nəfsani istəkləri kontrollaşdırib bir nizama salan  başqa bir mərkəziyyət də var ki,ona əql qüvvəsi deyilir.Çünki bu qüvvənin fəaliyyəti yaxşını pisdən ayırmaq,gözəllikləri çirkinlikdən seçib ,insanı pis və çirkin işlərdən çəkindirib,yaxşı və gözəl işlərin ardınca getməyə sövq edir.Lakin insan bu iki mərkəziyyətin əmrlərini qəbul etməkdə azaddır.Yəni ƏYƏR NƏFSİN İSTƏKLƏRİNİN ƏMRİNƏ TABE OLSA , fasid ,yox əyər aglın dəvət etdiyi yollarla gedərsə saleh bir insan olar. Qurani kərimdə və əhli-beyt məktəbinin bəyanatlarında aglın müxtəlif keyfiyyətləri izah olunmuş, aqil insanların üstün məziyyətləri bəyənilmişdir.                                                                             

Əhli-beyt imamlarının deyerli kəlamlarında aglın nə olması ,agıllı insanın hansı üstün keyfiyyətlərə sahib olması haqda çox dəqiq və düzgün izahatlar verilmişdir. Məsələn “Usuli-kafi” kitabının “əql və cəhl”bölməsində imam Musa ibni Cəfər (Ə)in  Hişam ibni Həkəm adlı səhabəsinə etdiyi nəsihətlərdə aqil insanin sifət və xususiyyətləri bəyan olmuşdur. O, bu nəsihətlərinin birində buyurur:”ey Hişam! Kim özündə üç şeyi üç şeyə hakim etsə ,elə bil özü, öz aglını puç etmişdir; onlardan birincisi uzun-uzadı arzularla öz təfəkkürünün nurunu söndürmək,ikincisi hikmət və bəlagət çeşməsini artıq və mənasız danışıqlarla korlamaq,üçüncüsü isə şəhvani hisslərlə ibrət nurunu aradan aparmaqdır.Kim belə edərsə , sanki özü öz aglını zay edir.Aglı olmayan insanın da dini və dünyası fəsada ugrayar.”Bu hədisi şərifdə agıl qüvvəsinin üç böyük məziyyətinə işarə olunmuş və onların hansı amillərlə aradan getməsi bəyan olunmuşdur.Birincisi agıllı adamın güclü bir təfəkkürə sahib olmasıdır.Dərin təfəkkür onun aglının bir bəhrəsidir ki ,onun vasitəsi ilə həqiqətlər barəsində fikirləşər və öz yolunu düzgün dəyərləndirib seçər.Çünki insan daim agıl qüvvəsinin itaətində olarsa ,puç və əfsanə şeylərin haqqında deyil , sabit və daimi qalacaq şeylər barəsində düşünər.Nəticədə insan niyə həyata gəldiyini,öldükdən sonra hara gedəcəyini anlayıb tapar.Yox, əyər insan aglının bu böyük nemətini puç və uzun –uzadı arzularla korlayarsa , həyatdan heç bir şey anlamadan gedər.çünki uzun arzular və boş xəyallar insanın təfəkkürünü kor edib onun həqiqi şeylər barədə düşünməsinin qarşısını alar.İnsan bütün ömrü boyu ələ gətirilməsi mümkün olmayan boş və əfsanə xəyalların əsirinə çevrilərək, yaradılışın əsl məqsədini unudar.O Bu xəyallar içərisində əbədi qalacaginı zənn edərək aldanar.Belə insanlar həyatın müvəqqəti oldugunu və ölümün də mütləq bir gün onların qapısını döyəcəyini bildikləri halda belə,sonu olmayan arzulara qapılıb ölümü və ölümdən sonrakı həyatı unudarlar.Aglin hədisdə bəyan olunan ikinci məziyyəti isə insanın dərin hikmət və gözəl bəlagətə sahib olmasıdir.Bu da aglın insana bəxş etdiyi ikinci böyük hədiyyəsidir.Agıllı insanlar varlıgın mahiyyəti barəsində səhih bir təfəkkürə malik olduqlarına görə qəlbləri hikmət xəzinəsinə çevrilir.çunki agıldan qaynaqlanan düşüncə insanlara reallıqların mahiyyətini,yaradılış aləminin əsl  qayə və məqsədini öyrədir.Ona görə də öyrəndikləri hamısı elm və hikmətedən ibarət olur.Danışdıqları zaman isə öz hikmətli  və bəlagətli sözləri ilə insanları faydalandırırlar.Dil qəlbdə yatan hikmətin aynasına çevrilir.Əyər insan əsasında elm və fəzilət durmayan bihudə sözlərə aludə olsa,dilindəki hikmət aradan gedər.Dilinin bəlagətini vəfəsahətini bihudə və mənasız sölər,hiktməli qəlbini isə cəhalət zülməti bürüyər.Çünki çox uzun-uzadı mənasız danışıqlar agıl ilə hikmətdən deyil ,yersiz adət və çirkin bir mühitə aludə olub itaət etməkdən qaynaqlanır.Aglın hedisde beyan olunan üçüncü gözəl xüsusiyyəti insanın hər şeydən ibrət almasıdır.Yəni agıllı adam hər hansı bir şeyə nəzər saldıqda ondan ibrət götürər.İbrət götürməyin mənası budur ki,insanın nəzər etdiyi şeylər onun kamilləşməsi və müdrikləşməsi üçün  bir vasitə olar.Lakin insan əşyalara nəfsani istəklər və şəhvanı nəzərlərlə baxsa,onda əşyalar ,onun üçün ibrət almaq mahiyyətini itirib. Başqa hisslər oyadar.insan nəfsinə xoş gələn hər bir işi görməyə həvəslənər,hər şeylə üzləşdikdə tez onu ələ keçirməyə çalışar.bu da nəticədə insanda acgözlük kimi vıhşi bir duygunun yaranmasına getirib çıxarar.bütün bu deyilənlər insan aglının suqut edib korlanmasına və dünya və axirət həyatının məhv olmasına səbəb olar.               İnsanlar aglın bu özelliklərinə riayət etmədikdə çox böyük bəla və müsibətlərlə üzləşirlər,lakin eyni zamanda düşünmədən özlərini həyatın ən xoşbəxt və səadətli insanı hesab edirlər.              

Başqa bir hədisində imam buyurur;”ey Hişam!həqiqətən agıllı oadamdır ki,halal nemətlər onu Allaha şükr etməkdən uzaqlaşdırmayıb ,harab olan şeylər də onun səbrini qırıb ,ona qalib gəlməsin.”Allahın insanlar üçün yaratdıgı nemətlər o qədər  çoxdur ki,bütün dünyanın insanları birləşib onu saymaq istəsələr ömürləri buna çatmaz.Lkin insanlar bu nemətlərdən istifadə edərkən onun ALLAH terefinden verildiyini düşünmeli və onun şükrünü əda etməyə səy etməlidirlər.Bəzən nemətlərin şirinliyi və insanın içində yaratdıgı sevinç duygusu şükür hissini ona unutduraraq özünə məşgul edir.Bəzən də haram buyurulmuş şeylər,insan içində onlaraböyük əlaqə oldugu üçün insanın səbr əzmini qıraraq Allaha üsyan etməklə nətiçələnir.Amma aqil insan bu işlərin nəticəsində olan fəsadı agahlıqla  başa düşüb ,haram olan şeylərə münasibətdə,nəfsinin ona qalib gəlməsinin qarşısını alaraq ,çətiliklərə sinə gərib səbr edər.

Sonra imam başqa bir nəsihətində aglın güc və qüvvəsinə işarə edərək buyurur;”ey Hişam!insanın tənhalıga dözüb səbr etməsi onun aglının qüvvətli olmasının əlamətlərindəndir.Kim Allah barəsində düşünsə,dünya əhlindən və dünyayə aludə olan insanlardan uzaq olub,allahın yanında olan şeylərə meyl edər.Allah da qorxu və vəhşət anında ona üns vəsiləsi , təklikdə bir yoldaş, yoxsulluqda bir varlıq,qohum və nəsəbi olmadıqda bir izzət mənbəyi olar.” Bu hədisi-şərifdə aqil insanın elə əlçatmaz əxlaqı keyfiyyətlərinə işarə olunur ki ,qeyri-aqil davranan və sarsaq olan insanlarda heç vazxt bu gözel sifetler yarana bilməz.Birncisi tənhalıq və təklikdir ki bəzən insana üz verir.Belə olduqda insan əhatəsində oldugu cəmiyyətdən təcrid olma və hamı tərəfində özünə qarşı bir laqeyidliklə qarşılaşır.Bu da insanın ruhuna təsir qoyaraq böyük sıxıntıların meydana gelmesinə səbəb olur.Bu hallar baş verdikdə aqillər qüc və qüvvətin yalnız ALLAHDA oldugunu dərk edib üns qurulacaq varlıgın da fəqət o, oldugunu anlayırlar.Buna görə də dünyayə qul olanlardan əl götürüb Allaha sıgınırlar.Beləliklə ALLAHI hər an özünə nazir bilənlərə vəhdət, vəhşət və fəqirlik anlarında yeganə təsəlli mənbəyi Allahdır.İnsan hər an Allahla oldugunu düşünərək, qəlbində böyük bir aramlıgın yrandıgını hiss edir.Dünyəvi insanlara hüzn və sıxıntı gətirən şeylər onun ruhuna əsla təsir etməyib öz məqsədindən döndərə bilmir.Fəqət dünyəvi ruhiyyə və düşüncəyə sahib olan şəxslər dünyanın gətirəcəyi qəm və tənhalıga təsirlənib özünü üzüntüyə atar.çünki onların məqsədi dünyada olanlara yetişmək və onlarla öz arzuları yaşayıb  şəhvani ləzzətlərdən kam almaqdır.ŞÜBHƏSİZ Kİ BU İSTƏKLƏRİNƏ ÇATMADIQDA həddən artıq qəmlənib ruhi sarsıntı keçirirlər.LAKİN agılı özünə hakim etmiş insan bu ruhi sarsıntı və hüzünlərin onun həyatında heç bir dəyişiklik etməyəcəyini bilib nəfsini Allahın yadı və zikri ilə məşgul edər.Nəfsini Allaha bu cür söv etdirmə onu çoxlu dünyəvi sıxıntılar ilə üzləşdirsə də sonunda böyük bir səadətə çatacagını düşünərək səbr edər.

Agılın insana verdiyi faydalardan ən əsası isə onun daima öz əməllərinə diqqətli olmasıdır.İmam buna işarə olaraq başqa bir nəsihətində belə buyurur;”ey Hişam!qəlbin Allahın əmr etdiyi şeylərdən digərləri ilə məşgul olub ,nəfsini aglına hakim edib onaitaət etdiyin zaman,sənin əməlinin Allah dərgahında nə dəyər və qiyməti ola bilər?”Nə qədər də düzgün və gözəl bəyan edilib.Həqiqətən də insan qəlbini Allahın yasaq etdiyi şeylərlə məşgul edib,nəfsini öz aglına hakim edərsə,heç vaxt öz əməlinə diqqətli ola bilməz.çünki nəfs agıla hakim olduqda agıl öz fəaliyyətini dayandırar və insan heç  vaxt əməllərin yaxşı və pisliyinə nəzər yetirməz. Bütün əməllər yalnız nəfsin istəyi əsasında görülər və aglın süzgəcindən keçırilməz.insan bu zaman öz əməlləri qarşısında məsuliyyət hissini itirər.Nəfs öz hakimiyyətini agıla təhvil verməyincə,insan saleh əməl sahibi ola bilməz.Əməllərin məsləhətli və faydalı oldugunu yalnız agıl müəyyənləşdirib hök edir.Nəfsə qul olan adam da  bu özəlliyi özündə tapmadıgı üçünözünün gözəl əməl sahibi oldugunu fərz edər və bununla öyünər.Ona görə də aglini nəfsinə qul etmiş insan bəzən yaxşı əməl etdikdə də bunun ona faydası olmur.çunki nadan adamın əməlləri agahlıq və elm üzündən olmadıgı üçün heç bir dəyərə sahib deyil.

Buna görə digər nəsihətində imam buyurur;”ey hişam elm və agahlıq əhlindən baş verən az bir əməl qəbul,cahil və nəfsə itaət edən əhldən baş verən çox əməl isə qəbul deyildir.”

Deməli əməllərin qəbulu onun düşünülmüş şəkildə kimin üçün edildiyinə baglıdır.Belə olduqda o kimin qarşısında durub və nə işlə məşgul olduguna agahlıqla diqqət edər.

Agılın göstərdiyi yolla gedib ,hidayətə tabe olanlara salam olsun!

İMAM HƏSƏN ƏSGƏR(ə.S)DAN HİKMETLİ SÖZLER

1- Münaqişə etmə; yoxsa dəyərin yox olar. Zarafat etmə; yoxsa başqaları sənə qarşı cürət qazanar (heybətin sarsılar).

2- Kim məclisdə mövqesindən aşağı bir yerdə oturmağa razı olsa, yerindən qalxana qədər Allah və melekleri ona salat edərlər.

3- (İmamet mövzusunda) dəlil istəyən bir adama belə yazdılar:

" Kim nişana və açıq bir dəlil istəsə, istədiyi şey ona verilər. Daha sonra nişana və dəlil istədiyi kimsədən (imamdan) üz çevirsə, iki qat əzab edilər. Kim səbr edər (möcüzə istəməz)se Allah tərəfindən te'yid edilər. İnsanlar, göndərilən səmavi kitabların yolunu seçmək üzrə yaradılmışlar. Allahdan doğruluğu niyaz edirik. Nəticə, ya haqqa təslim olmaqdır və ya (qəbul etməyib) həlak olmaqdır."

4- Şiələrindən biri, İmama şiələrin ixtilafını dilə gətirən bir məktub yazdı. İmam Həsən Əsgəri (ə.s) də məktubun cavabında belə yazdı:

"Allahı Təala, ağıllı kəsləri xitab etməkdədir. (Allahın sözü daim ağıllı kəslərə istiqamətlidir.) İnsanlar mənim haqqımda bir neçə qrupa ayrılmışlar. Bir qrup qurtuluş yolu üzrə olan gerçəyi bulan, haqqa sarılan, əslin budağına yapışan(6) şək və şübhə etməyən, məndən başqa sığınılacaq bir öndər tanımayan kəslərdir. Bir başqa qrup isə, haqq əhlindən olmayan kəslərdir. Bunlar dəniz yolçusu kimidirlər ki, dəniz dalğalandığında sarsılar, sakitləşdiyində də sakitləşərlər. Digər bir qrup da, Şeytanın özlərinə qalib olduğu kəslərdir. Bunların işləri də qısqanclıqlarından ötəri haqq əhlinə etiraz edib qarşı çıxmaqdır. Elə isə sən sağa-sola yönələn kimsəni tərk et. Çünki çoban qoyunlarını yığmaq istədiyində onları az bir səylə toplar.  sirləri ifşa etməkdən çəkin və riyaset tələb etmə. Bunlar insanı həlak olmağa aparan xüsusiyyətlərdir."

5- Bağışlanılmayacaq günahlardan biri də, adamın "Kaş ki, yalnız bu günahımdan sorğuya çəkilsəm" (yəni, bu günah əhəmiyyətli deyil) deməsidir. Daha sonra belə buyurdular: İnsanlar arasında şirk, qarışqanın qaranlıq gecədə qara bir dəri üzərindəki ayaq izindən daha gizlidir.

6- "Bismilləhir-rahmənir-rahim" Allahın ismi azamına, gözün qarasının ağına olan yaxınlığından daha yaxındır.

7- Şiələrdən bir qrupun onun imameti haqqında ixtilafa düşdüklərində İmam (ə.s) belə yazdı:

"Atalarımdan heç biri mənim kimi bu toplumun şübhəsinə düçar olmamışdır. Əgər inandığınız bu məsələ (imamet), bir vaxta qədər olan və sonra kəsilən bir şeysə, (imametin müddətinin bitdiyinə dair) şübhəniz yerində olar. Amma, əgər həyat davam etdikcə davam edəcək olan bir şeysə, artıq o zaman bu şübhənin mənası qalmaz."

8- Yaxşıların, yaxşıları sevməsi, yaxşılar üçün savabdır. Pislərin, yaxşıları sevməsi isə, yaxşılar üçün bir üstünlükdür. Pislərin yaxşılara düşmənliyi, yaxşılar üçün bir zinətdir. Yaxşıların pislərə düşmənliyi isə, pislər üçün bir alçaldılmadıyar.

9- Yanından keçdiyin hər kəsə salam verməyin və məclisdə mövqesindən aşağıda oturmağın təvazödəndir.

10- Taaccüp etmədən gülmək, cahillikdəndir.

11- Bel qıran müsibətlərdən biri də, gördüyü yaxşılığı gizləyən və pisliyi aşkar edən qonşudur.

12- Şiələrinə buyurdular ki: "Sizlərə Allahdan qorxmağı, dininiz barəsində vərəli (şübhəli şeylərdən qaçınan) olmağı, Allah üçün səy göstərməyi, doğru danışmağı, sizə güvənib yanınızda əmanət buraxan kimsəyə istər yaxşı olsun, istər pis əmanətini qaytarmağı, səcdələri uzatmağı və yaxşı qonşuluq etməyi tövsiyə edirəm; işdə Məhəmməd sallallahu əleyhi və alih bunlarla göndərilmişdir. Onların (Əhli sünnənin) namazlarına qatılın, cənazə mərasimlərinə qatılın, xəstələrini ziyarət edin, haqqlarını ödəyin.

Sizdən biri, dinində vərəli, doğru danışan, əmanəti sahibinə verən və xalqa qarşı gözəl əxlaqlı olduğunda "Bu Şiədir" deyilər. Bu isə bizi məmnun edər. Allahdan qorxun, bizlərə bəzək olun, utanc vəsiləsi olmayın. Söhbətləri bizə doğru çəkin; hər növ pisliyi bizdən uzaqlaşdırın. Çünki biz, haqqımızda deyilən hər yaxşılığın əhliyik və haqqımızda deyilən hər pislikdən uzağıq. Allahın kitabında, bizim haqqımız, Hz. Rəsulullaha yaxınlığımız və Allah tərəfindən də tərtəmiz (günahsız) qılındığımız açıqlanmışdır. Bizdən başqa, haqq olaraq heç kim bu mövqeyi iddia edə bilməz.

Allahı və ölümü çox anın. Quranı çox tilavət edin. Peyğəmbər sallallahu əleyhi və alihə çox salavat gətirin. Çünki Peyğəmbərə salavat gətirmənin on hasenesi (savabı) vardır. Sizə etdiyim tövsiyələri unutmayın. Salamımı sizə çatdıraraq sizi Allaha əmanət edirəm.

13- İbadət, çox oruc tutmaq və çox namaz qılmaq deyil; ibadət, Allahın yaratdıqları haqqında çox düşünməkdir.

14- İkiüzlü və ikidilli olan qul nə də pis quldur; yüzünə qarşı qardaşını tərifləyər, arxasında isə (qeybət edərək) ətini yeyər. Qardaşına bir nemət çatsa onu qısqanar, bir bəlaya uğrasa onu tək buraxar.

15- Hirs, hər şərin açarıdır.

16- İki yüz altmışıncı (Hicri Qəməri) ilində şiələrinə belə buyurdular: Aranızda olduğumuz müddətcə sizə, sağ ələ üzük taxmağı əmr edirdik, indise geybet dövrümüz çatdığı üçün Allah bizim və sizin işlərinizi aşkar edənə (və haqq hükumet iş üzə-rine gələnə) qədər sizə sol ələ üzük taxmağı əmr edirik. Çünki bu, sizin biz Əhli Beytə olan dostluğunuzun bir nişanesidir. Bunun üzərinə şiələr İmamın hüzurunda üzüklərini sağ əllərindən çıxarıb sol əllərinə taxdılar. Daha sonra İmam (ə.s) onlara: "Bunu bütün Şiələrimizə çatdırın" deyə buyurdular.

17- Ən narahat insanlar, kin güdən kəslərdir.

18- İnsanların ən təqvalısı, şübhəli olan işlərə təşəbbüs göstərməyən kimsədir. İnsanların ən abidi, fərzləri əda edən kimsədir. İnsanların ən zahidi, haramları tərk edən kimsədir. İnsanların ən çox səy göstərəni, günahları tərk edən kimsədir.

19- Şübhəsiz, siz qısalan bir müddət və saylı günlər içərisində yer almısınız; ölümsə qəflətən gəlir. Xeyr əkən, səadət biçər. Şər əkən də peşmanlıq biçər. Hər əkinçi, əkdiyinə çatar. Ağır davranan, (dünyada özünə təyin olunan) nəsibindən məhrum qalmadığı kimi, həris də nəsibindən çoxunu əldə edə bilməz. Kimə xeyr verilsə, o xeyiri Allah bağışlamışdır. Kim  də  şərdən qorunsa onu da Allah qorumuşdur.

20- Mömin möminə bərəkət, kafirə isə hüccettir.

21- Ahmağın ürəyi ağızındadır; hikmət sahibi olan kimsənin ağızı isə ürəyindədir.

22- Zəmanətlənmiş ruzi, səni fərz bir işdən saxlamasın.

23- Dəstəmazlı olduğunda həddini aşan, dəstəmazını pozan kimsə kimidir.

24- Haqqı tərk edən hər güclü, zəlil olar; haqqa sarılan hər zəlil də, izzət qazanar.

25- Cahil ilə dost olan iztirab çəkər.

26- İki xüsusiyyətdən üstün bir şey yoxdur: Allaha iman etmək və qardaşlara faydalı olmaq.

27- Övladın kiçiklikdə ataya qarşı hörmətsizliyi, böyüdüyündə ona qarşı gəlməsinə səbəb olar.

28- Qəmli bir şəxsin yanında, sevincli olduğunu göstərmək ədəbsizlik sayılar.

29- Həyatdan daha yaxşısı, itirdiyində həyata nifrət etdiyin şeydir. Ölümdən daha pisi isə, başına gəldiyində ölümü arzuladığın şeydir.

30- Cahilə riyazət çəkdirmək (nəfsinin istəklərinə qarşı dayanmasını təmin etmək) və bir şeyə alışıq olanı vərdişindən imtina etdirmək, möcüzə kimi bir işdir.

31- Təvazö, qısqanılmayan bir nemətdir.

32- Bir kimsəni zəhmətə soxacaq bir şeylə ona ikramda ol/tapılma.

33- Qardaşına gizlidə öyüd verən onu bəzəmiş, açıqda (xalqın qarşısında) öyüd verən də onu pisləmişdir.

34- Allahın nemətiylə əhatə edilməyən heç bir bəla yoxdur.

35- Möminin, özünü alçaldacaq şeyə maraq göstərməsi necə də pisdir.

*     *     *

Onuncu imam Əli ibn Muhammadin qısa tarixçesi

Əli b. Məhəmməd (ə.s) = ( Əli Naqi )

Hz. İmam Əli b. Məhəmməd (ə.s), doqquzuncu imamın oğuludur. Ləqəbi Naqidir. Bəzən də Hadı ləqəbiylə xatırlanar. 212. ilində Mədinədə doğulmuşdur 254. Hicri qəməri ilində (Şiə rəvayətlərinə görə) Abbasi xəlifəsi Mu'tazz tərəfindən zəhərlənərək şəhid edildi. [272]

Onuncu imam öz həyatı boyunca Abbasi xəlifələrindən yeddi dənəsini gördü. Onlar, Memin, Mudasım, əl- Vasık, Mütevekkil, Muntasir, Mustain və Mu'tazz'dırlar. 243. ilində Mu'tasım'ın zamanında qiymətli atası Bağdadda zəhərlənib şəhid edildiyində, özü Mədinədə idi və Allahın təyini və atalarının tanıtması üzərinə imamet mövqesinə çatdı. Mütevekkilin zamanına qədər dini təhsillərlə məşğul idi.

Mütevekkil 243 H. ilində dedi-qodulara qapılaraq, öz dövlət adamlarından birinə, imamı ogünkü xilafət mərkəzi olan Samirraya getirme vəzifəsini verdi. Yanında bir məktub yazıb imamı (ə.s) izzətlə xatırlayaraq onunla görüşmək istəyində oldugunu bildirdi.  Əlbəttə İmam (ə.s) Samerraya gəldi, hərçənd ictimaiyyətdə heç bir təzyiq olmadı. Lakin əlindən gəldiyi qədər imama əziyyət edib ehtiramsızlıq etməkdən də çəkinmədi. Dəfələrlə imamı qətl etmək ya da möhtərəmliyini zədələmək üçün çağırtdı və Həzrətin evini təftiş etdirdi.

Mütevekkil, Abbasi xəlifələrinin içində risalət xanədanına ən çox düşməncilik güdən biri idi. Xüsusilə Hz. Əliyə (ə.s) həddindən artıq kini vardı və ona açıqca küfr edirdi. Əyləncələrdə təqlidçi birini O həzrəti təqlid etməklə vəzifələndirdi və özü bu səhnələrə baxaraq gülüb əylənirdi. Yenə onun əmriylə 237. ilində Kərbəlada İmam Hüseynin türbəsinin qübbəsi və ətrafda edilən bir çox evləri yıxılaraq yerlə bir edildi. İmamın, korladıqları türbəsini sualtına buraxdılar. Daha sonra sürtülüb, oradakı bütün əsərləri yox etmək üçün, əkinçilik edilməsinə əmr verdi. [

Mütevekkilin xilafət illərində Hicazdakı Şiə seyitlerin həyatı daha da ağrınılacaq hala gəlmişdi. Belə ki, qadınların örtünəcək paltarları belə yox idi. Hətta bir çarşafı namaz vaxtı olunca sırayla istifadə edirdilər. Bu təzyiq və əziyyətləri Misirdə yaşayan Şiələrə də etdi.

Onuncu imam, Mütevekkilin bu cür işgəncə və əziyyətlərinə Mütevekkil ölənə qədər dözdü. Ondan sonra Muntasır, Mustain və Mu'tazz iş başına gəldilər və sonunda Mu'tazz'ın hiyləgərcə planları nəticəsinde zəhərlənərək şəhid oldu.

Peygember(S)-in qebirleri ziyaret etmeye izn vermesini tesdiq eden hedisler

  Sehih kitablarda neql olunan hedislere esasen peygember hezretleri bir zaman müvveqqeti olaraq qəbirleri ziyarət etməyi qadagan etmiş sonar isə özü bu işi etmiş və müsəlmanlara da izn vermişdir.

Peygemberin ilk evvel qebirleri ziyaret etmeyi qadagan etmesinin sebeblerinden biri bu ola biler ki, yeni müselmanların dünyadan gedenlerinin ekseriyyeti müşrikler idi.ve peygember de bu işi qadagan etdi ki,onlar müşrük ata və babalarının qebirleri üzərində allahın yasaq etdiyi bir işə mübtəla olmasınlar.Lakin islam inkişaf etdikdən və dünyadan gedən müsəlmanların sayı artdıqdan sonar peygember özü bu işi görmüş və müsəlmanlara da icazə vermişdir. Bunu təsdiq edən və səhih kitablarda yer alan bəzi hədisləri burada qeyd edirik.

  

 1 - «زُورُوا القبورَ فإنها تُذَکِّرُکم الآخِرَةَ...»(1).

 “QƏBİRLƏRİ ZİYARƏT EDİN ÇÜNKİ BU İŞ AXİRƏTİ SİZİN YADINIZA SALIR.”

 2 - «کُنْتُ نَهَيْتُکُمْ عَنْ زِيارَةِ الْقُبُورِ فَزُورُوا، فَاِنَّها تُزَهِّدُ فِي الدُّنْيا وَتُذَکِّرُ الآخِرَةَ»(2).

“Mən qəbirləri ziyarət etməyi sizə qadagan etmişdim.Bundan sonar onları ziyarət edin,çünki qəbirləri ziyarıt etmək size dünyayə qarşı etinasız edər və axirəti sizə xatırladar.”

 3 - «زارَ النّبيّ قَبْرَ اُمِّهِ فَبَکي واَبْکي مَنْ حَولَه... إستأْذَنْتُ رَبِّي في اَنْ أَزُورَ قَبرها، فَاَذِنَ لِي، فَزُورُوا الْقُبُورَ فَإِنَّها تُذَکِّرُکُمُ الْمَوْتَ»(3).

“peygember (S) anasının qəbrini ziyarət etdi və qəbrin kənarında agladı və yanındakılar da agladı.sonra dedi ki,rəbbimdən anamın qəbrini ziyarət etmək üçün izn istəmişdim.Siz də qəbirləri ziyarət edin, çünki qəbirləri ziyarət etmək axirəti sizing yadınıza salar.”

أنَّ رَسُولَ اللَّهِ رَخَّصَ في زِيارَةِ الْقُبُورِ»(4).

 4- Ummul-muminin Aişə dedi: Peygember (S) qəbirləri ziyaret etmeyə icazə Verdi. 

Həmçının Aişə dedi ki, peygember qəbirlei ziyaret etmenin keyfiyyetini mene belə anlatdı:

 5 -  «فَأمَرَني رَبِّي آتي الْبقِيعَ فَأَسْتَغْفِرَلَهُمْ، قُلْتُ کَيفَ أقُولُ: يا رسول اللَّهَ، قالَ: قُولي: السلامُ علي أهل الدِّيارِ مِنَ الْمُؤمنينَ والمُسْلِمينَ يَرْحمُ اللَّه المُسْتَقْدِمينَ مِنّا وَالمُسْتأخِرينَ وإنَّا إنْ شاءاللَّه بِکُمْ لاحِقونَ»(5).

Allahım mənə emr etdi ki, BƏQİYƏ gəlim və orda uyuyanlar üçün bagışlanma diləyim.(Aişə deyir)Dedim ey allahın rəsulu! Nece deyim?Buyurdu:De ki salam olsun  bu dıyarın möminlərdən və müsəlmanlardan olan əhlinə ! Allah bizdən qbaq gedənlərə və sonar qovuşanlara rəhmət etsin! Biz də inşallah tezliklə sizə qovuşacagıq.

 6-bezi hedislerde gelmişdir ki,peygember qebirleri ziyaret edər və belə deyərdi:

 6 -  «السَّلامُ عَلَيْکُم دارَ قَوْمٍ مُؤمنينَ وإنّا واِيَّاکُمْ مُتواعِدونَ غَداً ومُواکِلُونَ، واِنَّا اِنْ شاءاللَّهُ بِکُم لاحِقُونَ، أللّهمَّ اغْفِر لأِهْلِ بقيع الغَرْقَدِ»(6).

Başqa bir hədisdə isə belə dediyi qeyd olunub:

  «السَّلامُ عَلَيْکُمْ أهْلَ الدِّيارِ مِنَ الْمُؤْمِنينَ وَالْمُسْلِمِينَ وَإنَّا اِنْ شاءاللَّهُ بِکُمْ لاحِقونَ، اَنتُم لنا فَرَطٌ ونَحْنُ لَکُم تَبَعٌ أسْئَلُ اللَّه الْعافِيةَ لَنا وَلَکُمْ»(7).

8-Aişədən nəql olunan hədİsden belə anlaşılır ki Peygember hemişəgecənin yarısı yetişdikdə bəqiyə gedər və belə  deyərdi::«السَّلامُ عَلَيْکُمْ دارقَوْمٍ مُؤْمِنينَ وَاَتاکُمْ ما تُوعَدُونَ، غَداً مُؤَجِّلُونَ، وَاِنَّا اِنْ شاءَاللَّهُ بِکُمْ لاحِقُونَ أَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِأهْلِ بَقِيعِ الْغَرْقَدِ»(8

9-  Digər bir hədisdən isə belə aydın olur ki peygember deste ilə qebirləri ziyarete  geler və onlara belə ziyaret etmelerini telim ederdi: کان رسوُلُ اللَّهَ يُعَلِّمُهُمْ اِذا خَرَجوا اِلَي الْمَقابِرِ فَکانَ قائِلُهُمْ يَقُول: السَّلامُ عَلَي أهلِ الدِّيارِ (يا) السَّلامُ عَلَيْکُمُ أهْلَ الدِّيارِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُسْلِمِينَ وإنّا إنْ شاءَاللَّهُ لاحِقُونَ أَسْئَلُ اللَّهَ لَنا وَلَکُم الْعافِيَةَ

Mənbələr:

1-sunəni ibni macə c1 s113

2-sunəni tirmizi c2 s274

 3-səhih muslim c3 s 65

 4-suneni ibni macə c1 s113

 5- sehih muslim c3 s 64 suneni ibn nesaic3 s76

 6-suneni nesai c4 s 76

 7- hemen menbe

8-sehih muslim c3 s 63

 9-sehih muslim c3 s 11

MÜSELMAN DÜNYASINA QARŞI XAÇ YÜRÜŞLERİ

Çox qədim zamanlardan eti­barən Avropa ilə Yaxın Şərq ara­sın­da güclü əlaqələr mövcud ol­muş­dur. Bu iki böyük məntəqə ara­­sın­da tarixən çoxlu müharibə­lər olmuş, nəticədə geniş əraziləri əha­tə edən imperatorluqların ya­ran­masına səbəb olmuşdu. Onlar əsasən o dövrdə mövcud olan dün­ya­nın siyasi səhnəsində hege­mon­­luq etmək məqsədi ilə sonu bilinməyən uzun-uzadı mübarizələ­rə başlamışdılar. Bu siyasi mübari­zə­lər nəticəsində bu bölgələrin mə­dəni və ictimai əlaqələri də güclən­miş­di. Qədim zamanlardan başla­yan Yunan-İran müharibələri, son­ra Roma-İran müharibələri, bu böl­­gə­lərin siyasi və mədəni tarixində çox böyük bir iz qoymuşdu. Orta əsrlər dövründə də bu  müba­rizə sona yetməmiş, əksinə mübari­zələr dini və məzhəbi xarakter da­şı­yaraq daha da şiddətlənmişdi. Məlum olduğu kimi VII əsrin əvvəllərində İslamın zühu­rundan sonra Yaxın Şərq ölkələrinin tarixində çox böyük dəyişikliklər baş verdi. İslam dini öz mütərəqqi qa­nun­ları ilə bu ərazidə olan ölkə­lərin mədəni və elmi baxımdan həddən artıq inkişaf etməsinə sə­bəb oldu. Xristian kilsəsinin əksinə olaraq İslam dini, elmin və azad fik­rin qarşısına heç bir qadağanlar qoymadığına görə müsəl­man xalq­ları tez bir zamanda böyük elmi və mədəni hakimiyyətlərə sahib ol­muş­dular.

İslamın bu ərazilərdə geniş ya­yıl­masından və möhtəşəm İslam xilafə­tinin yaranmasından sonra müsəlmanlar qərbə doğru hərəkətə başlamış, Avropada Siciliya, İtaliya, İspaniya kimi əhəmiyyətli böl­gələr müsəlmanların əlinə keçmişdi. Müsəlmanların bu cür sürətlə inkişafı Qərb dünyasında böyük bir vəhşət və qorxu hissi yaratmışdı. Lakin xristian dünyası bu böyük tərəqqi və inkişafın qar­şı­sını alıb məhv etmək iqtidarında de­­yildi.

Xristianların müqəddəs hesab edib və hər il ziyarət etdikləri Qüds şəhəri müsəlmanların əlində olduğu üçün katolik kilsəsinin nümayən­də­ləri bu şəhəri işğal edib Roma papasının hakimiyyəti altı­na gətir­mək niyyəti ilə yaşayır­dılar. Lakin bu fikri həyata keçirmək üçün əlverişli şərait və siya­si bir zəmin meydana gəlmə­mişdi. Deməli, gə­lə­cəkdə Xaç yü­rüş­lərinin meydana gəlməsinə şə­ra­it yaradan ən mühüm səbəb Qüdsü ələ keçirib xristi­anların bir mərkəziyyətinə çevirmək və bunun­la da müsəlman dünyası qarşı­sında böyük bir sədd çəkmək məqsədi idi. Əgər bu həll olunar­dısa artıq İslamın tərəqqisinin qar­şısı alınmış və xristian kilsəsinin Ya­xın Şərqdə geniş şəkildə yayıl­ması imkanı əldə olunmuş olur­du. Bu səbəb Avropanın siyasət adam­ları üçün də çox əlverişli olurdu, çünki onlar bu yürüşlər nəticəsində yeni-yeni torpaqlar ələ keçirib öz qüdrətlərini möhkəmlə­dir­dilər.

X-XI əsrlər arası müsəlman dün­yasında önəmli siyasi dəyişik­liklər baş verdi. Mərkəzi Asiyadan Səlcuq türkləri Xorasan yolu ilə qərbə doğru irəliləməyə başladılar. İslam dinini qəbul etmiş Səlcuq türkləri xilafətin böyük ərazilərini ələ keçirib öz sultanlıqlarını ya­ratmağa başladılar. Yaxın Şərqdə Səl­cuq sultanlıqlarının yaranması Ab­basi xilafətinin əsaslarını sar­sıtdı. Xilafətin, İran, Suriya, İraq kimi böyük əraziləri səlcuqilərin əli­nə keçdi. Eyni zamanda səlcuqi­lər Anadoluya da hücumlar edərək burada özlərinin Konya sultanlığını yaratdılar. Müsəl­man Səlcuqlar Anadoluda Mərmə­rə dənizinə çatana qədər bütün əra­zi­ləri ələ keçirtdiklərinə görə Xris­tian Bizans imperiyası çox  bö­yük bir təhlükə ilə üzləşdi. Buna görə də Bizans imperatoru Alek­sios Komnenus katolik xristian dün­ya­sının papası II Urbana tez-tez elçilər göndərərək, bu təhlü­kənin böyüklüyünü anladaraq on­dan təkrar-təkrar yardımlar istə­miş­di. Bizans ortodoks kilsəsi ilə ka­to­lik kilsəsi arasındakı ixtilafa baxmayaraq, səlcuqilərin yaratdığı bu təhlükə onları ittifaqa gəlməyə məcbur etmiş və papa II Urbanı bu məsələ barəsində tədbirlər gör­mə­yə vadar etmişdi.

Buna görə də Papa II Urban 1095-ci ildə Fransanın Klermot şəhə­rində xalqın qarşısında çıxış edə­rək hamını müsəlmanlara qarşı cihada dəvət etmiş və müqəddəs Qüds şəhərini günahkarların əsa­rətindən xilas etməyə çağırmışdı. Bütün Avropa xalqı da Papanın ça­ğı­rışına müsbət cavab verərək şərqə doğru yürüşlərə başlamaq qərarına gəl­miş­di­lər. 1097-ci ilin baharında əksəriyyəti franklardan və normond­lardan ibarət olan 150 min nəfər qərbli, Qüdsü azad et­mək məqsədi ilə Konstantinopol şə­hə­rinə toplaş­mışdı. Öz sinələrinə di­ni əlamət olaraq xaç işarəsi vur­duqları üçün onlara «Xaçlılar» de­yil­mişdi.

Xaçlıların Anadoluya ilk yü­rüş­ləri ərəfəsində Anadolu Konya sultanı Qılınc Arslanın (1092-1107) idarəsi altında idi. Xaçlılar ilk ola­raq Konya sultanlığına hücum edə­rək bir aylıq mühasirədən son­ra Qılınc Arslanın qüvvələrini məğ­lubiyyətə uğradıb, bu ərazini yeni­dən işğal etdilər. Bununla da Anadoluda başlamış İslami fəth­lərin müddəti bir neçə əsr yubadıldı.

Sonra Xaçlılar hücumları da­vam etdirərək Antakiyaya basqın etdi­lər. O zaman Antakiya Səlcuq sultanı Məlikşahın təyin etdiyi Ya­ğı Si­ya­nın hakimiyyəti altında idi. Şəhərdə olan müsəlmanlar qəhrə­man­lıq­la şəhəri xristianlardan mü­da­fiə edirdilər. Lakin bir ermə­ninin xəyanəti nəticəsində Xaçlılar şəhərə daxil ola bildilər, şəhər Xaçlıların böyük komandanların­dan olan Bohsmondun əlinə keçdi.

Xristianlar cənuba doğru yü­rüş­ləri davam etdirərək 1099-cu ildə müqəddəs Qüds şəhərinə bas­qın etdilər. Bir ay davam edən şid­dətli mübarizədən sonra nəhayət xristianlar şəhərə daxil oldular. Xris­tianlar burada yerli müsəl­manlara qarşı son dərəcə vəhşilik­lər törətməyə başladılar. Onlar uşa­ğa, qocaya, qadına heç kimə aman vermədən hamını qılıncdan keçirirdilər. Xaçlıların müsəlman şəhərlərini işğal etdikdən sonra törətdikləri vəhşiliklər onların dinimizə və ümmətimizə qarşı içlərində əsrlər boyu yaşatdıqları kin və düşmənçiliyin bariz bir nü­mu­nəsi idi. O zaman müsəlman ümməti necə də vəhşi bir əxlaqa sahib olub, insani dəyərlərdən uzaq olan qövmün əsarətinə düşdüklə­rini anladılar. Müxtəlif əqidələr­dən və müxtəlif siniflərdən təşkil olun­muş böyük kütlənin necə də məq­sədyönlü şəkildə bir araya gələrək müsəlman dünyasını məhv et­mək niyyətləri artıq müsəlman­lara bəlli olmuşdu. Məqsədyönlü şəkildə aparılan xaçlı səfərlərindən sonra xristianlar tez bir zamanda bu ərazilərdə dövlətlərini qurmağa başladı. Onlar Antakiyada Anta­kiya, Qüdsdə Qüds, Edossada Edos­sa krallıq və prensliklərinin əsa­sını qoydular. Xristianlar öz kral­lıqlarının əsasını qoyduqdan son­ra müsəlmanları şiddətlə sıxış­dırmağa başladılar. Qüds krallığı xris­tianların mərkəzinə çevrilmiş, digər kontluqlar və prenslik­lər isə Qüdsə tabe olan muxtar idarə­çilik formasında idilər.

Lakin xaçlıların bu ərazilərdə hege­monluğu, müsəlmanlarda bö­yük mənəvi təsirlər qoyaraq, öz əqidələri və torpaqları uğrunda müba­­rizəyə qalxmaq hissini oya­dırdı. Xaçlı dövlətlərinə qarşı ilk mübarizə və üsyan Mosul Atabəyi İmaduddin Zənginin adı ilə bağ­lıdır. Sultan Mə­lik­şahın türk soyundan olan bir köləsinin oğlu olan Zəngi, Hələb, Hərran və Mosulda özünə bir bəylik ya­rat­mışdı. Zəngi xaçlılara qarşı müba­rizəyə qalxaraq 1144-cü ildə Edos­sa (Urfa) şəhərini xaçlılardan azad edib ilk xaçlı dövlətinin var­lı­ğına son qoydu. Zənginin qələ­bəsi xaçlılara qarşı mübarizə ru­hu­nu müsəlmanlar arasında daha da alov­lan­dırdı. Lakin Zənginin bu qələbəsi Alman kralı Konrad və Fransa Kralı VIII Luisi müsəl­manlra qarşı təşkil etdiyi ikinci xaç yürüşü (1147-1149) ilə eyni bir zamana düşürdü.

Din uğrunda cihad edən Zən­ginin Suriya torpaqlarında müba­rizəsini oğlu Nuruddin Mahmud da­vam etdirdi. Nuruddin özünü ata­sından da mübariz göstərərək Antakiyada bir çox əraziləri xris­tianlardan almış və onun hakimi III Bohemondu Tripolidəki müt­təfiqi III Raymond ilə birlikdə əsir al­mışdı.

Lakin xristianlar qarşısında müsəlmanların mübarizəsinin ən mühüm dövrü Səlahəddin Əyyu­binin adı ilə bağlıdır. Səlahəddin Əy­yu­binin mübarizəsi demək olar ki, xristianların məhvinə səbəb olmuş və onların bu ərazilərdən çı­xa­rılmaları ilə nəticələnmişdi.

Səlahəddin Əyyubi 1138-ci ildə Dəc­lə çayı yaxınlığında yerləşən Tiqritdə kürd əsilli bir kişinin ailəsində dünyaya göz açmışdı. O gənclik illərini Suri­yada keçir­mişdir. Suriya Sultanı Nuruddin  Fa­timi xəlifəsinin zəif­liyindən is­tifadə edərək 1169-cu ildə bir mü­barizə nəticə­sin­də öz adamı olan Şirkuhu Misirdə Fatimi xəlifəsinin vəziri məqa­mı­na çatmasına nail ol­du. Lakin onun ölümündən sonra qardaşı oğlu Səlahəddin onun yeri­nə vəzir olmuşdu. 1171-ci ildə isə Sə­la­həddinə Fatimi xilafətini ləğv edərək xütbələrdə Abbasi Xəlifəsi­nin adının oxun­masını əmr etdi. 1174-cü ildə isə Nuruddinin ölü­mündən sonra Suriyanı da ələ ke­çi­rib özünü bu ərazilərin müstəqil hakimi elan etdi. Səlahəddinin mü­ba­rizəsi əsas iki istiqamətdə idi. Əvvəl o, bütün müsəlman əra­zi­lərini bir mərkəz ətrafında birləş­dirib sonra isə xristian­la­ra qarşı cihadı gücləndirib müsəl­man­ları onların işğalından azad etmək idi. Səlahəddin xaçlılara qar­şı apardığı mübarizələri və qə­lə­bələri neçə illər müsəlman mü­ba­rizlərinin xəyal­larında yaşatdığı fikirlərin reallığa çevrilməsi idi.

Səlahəddin müsəlman ümmə­tindən böyük güclü bir dövlət ya­rat­dıqdan sonra xristianlara qarşı qız­ğın mübarizəyə girişdi. 1187-ci il­də Səlahəddinlə xaçlılar arasında bağ­lan­mış əhdnaməni pozaraq mü­səlmanlara qarşı vicdansızlıq edən və dini əhaliyə əziyyət etmiş xaç­lıların bir lideri olan Reginoldu əsir alıb öldürdükdən sonra xris­tianlara böyük zərbə vuruldu. Nit­tində müsəlmanların qazandığı bu bö­yük qələbə xaçlıların sonunu mü­əy­yən edən bir döyüş oldu. Bir həf­tə sonra əzəmətli müsəlman or­du­su Qüds şəhərini qəsbkar xaçlı­la­rın əsarətin­dən azad etdi. Məs­cidül-Əqsada yenidən müəzzinlə­rin azan səsi, kilsə zənginin səsini əvəz etdi. Qüdsün azad edilməsi Xaç­lı krallığının məhv edilməsi və İslamın böyük zəfəri idi.

Müqəddəs Qüds şəhərinin mü­səl­manların əlinə keçməsi bütün Av­ro­panı ayağa qaldırdı. Krallar ara­sında olan daxili çəkişmələr kəna­ra qoyuldu. Almaniya impera­to­ru Fridrik Barbarossa, İngiltərə kra­lı aslan ürəkli Riçard və Fran­sa kralı Filif Üçüncü Xaçlı Səfəri­nə (1189-1192) başladılar.

İngiltərə  kralı Riçardla Səla­həd­din arasında gedən qızğın mü­ba­rizələrdə Səlahəddin çoxlu qəh­rəmanlıqlar nümayiş etdirmişdi. Bu  mübarizə 1192-ci ilə qədər davam etmiş və Səlahəddinlə Ri­çard arasında sülhnamə ilə nəticə­lənmişdi. Bu sülhnaməyə əsasən də­niz kənarı ərazilə xaçlılara qa­lan içəri ərazilər isə müsəlmanlara aid edilmiş və xristianlara Qüdsü öz məz­həblərinin qanunlarına əsa­sən ziyarət etmək icazəsi verilmiş­di.

Səlahəddin Əyyubi böyük döv­lət xadimi olmaqla yanaşı həm də böyük din xadimi idi. O, alim­lərə çox hörmətlə yanaşar, fiqh, kəlam, hədis kimi dərin İslami elm­lər­lə məşğul olardı.

1193-cü ildə bir xəstəlik nəti­cə­­sin­də vəfat edən Səlahəddindən sonra onun böyük məmləkəti oğ­lan­ları arasında bölüşdürüldü. Sə­la­həd­din­dən sonra da qərblilər tə­rə­findən şərqə doğru xaç yürüş­ləri təşkil olunmuşdu.

Lakin müsəlmanlar arasında xaç­lılara son zərbəni vuran Misir­də hakimiyyətə gəlmiş məmlük­lərin dördüncü sultanı əl-Məlikuz-Za­hir Sultan Baybars olmuşdur (1260-1277).

Sultan Baybarsın hücumları nəticəsində xristianların əlində qalan bütün məntəqələr bir-bir müsəlmanlara təslim olurdu. 1263-cü ildə Sultan Baybars əl-Kə­rək şəhərini ələ keçirdi. 1265-ci ildə isə Qeysəriy­yə liman şəhə­rini ələ keçirdi. Baybarsın hücum­ları xaçlıların əzmini tamamilə qır­mışdı. Sultanın ölümündən sonra mübarizəni varisi Kalavun da­vam etdirdi. Beləliklə, işğalçı xa­rakterli xaçlı səfərləri sona çatdı. Müsəlmanlar ardı-arası kəsilmə­yən böyük işğaldan qurtardılar. Lakin bu yürüşlər nəticəsində xaçlılar böyük İslam mədəniyyəti ilə tanış oldular. Nəticədə İslam mədəniyyəti Avropa mədəniyyəti­nin formalaşmasında misilsiz töv­hələr verdi.

KITABA ƏHATƏLİ BİLGİYƏ SAHİB OLAN KİMDİR?

   KİTABIN BİLGİSİNİN YANINDA OLDUGU ŞƏXS ƏLİDİR

Əhli-sünnənin müxtəlif mənbələrində “kitabın bilgisinin yanında oldugu şəxsin “ həzrət Əli odugu səhih rəvayətlərlə qeyd olunmuşdur.Bu əhli-beyt imamlarının Qurana əhatəli bir bilgiyə sahib olmalarının sübutu və qurana tabe olmaqda onların xəttinə yiyələnməyin vacib olmasına bir dəlildir.

Sələbi  “kitabın bligisinnin yanında oldugu” şəxsin kimliyi haqda  Əbu Cəfər əleyhi salamdan bir rəvayət nəql edir ki , bu şəxs Əlidir.

  O belə yazır ki ,İBNİ ƏTA dedi: ƏBU CƏFƏRLƏ birlikidə məsciddə əyləşmişdim və əbdullah ibni salamın oglunun da digər bir tərəfdə oturdugunu gördüm.ƏBU CƏFƏRƏ dedim onlar elə zənn edirlər ki, kitabın bilgisi yanında olan şəxs  Əbdullah ibni salamdır.İMAM BAQİR(ə,s)buyurdu:xeyr belə deyil kitabın bilgisi yanında olan şəxs Əli ibni Əbu talibdir.

(təfsiri sələbi c5 s 303)

HAKİMİ HƏSKANİ də şəvahidud-tənzil kitabında  bu ayənin aid oldugu şəxsin həzrəti Əli oldugunu bildirmişdir.

 O qey edir ki İBNİ ABBASDAN KİTABIN BİLGİSİ YANINDA OLAN ŞƏXS KİDİR DEYƏ SORUŞULDUQDA əLİDİR DEYƏ CAVAB VERDİ. VƏ QEYD EDİR Kİ MUHƏMMƏD İBNİ HƏNƏFİYYƏDƏN KİTABIN BİLGİSİ KİMİN YANINDADIR SORUŞULDUQDA ƏLİ ƏLEYHİSALAMDİR DEDİ.

Və imam Sadiq də buyurmuşdur ki ,”kitabın bilgisi yanında olan şəxsdən” məqsəd Əli əleyhi salam və hidayət imamlarıdır.

 Bərid ibni Muaviyə İmam Sadiqdən belə rəvayət edir ki, buyurdu:bu ayədən məqsəd biz əhli-beytik və bizim peygəmbərdən sonar ən üstünümüz və fəzilətlimiz həzrət Əlidir.

Bu mətləbi daha da quvvətləndirən Şəbinin rəvayətidir ki, dedi: Heç kəs peygemberden sonar allahın kitabına ƏLİ qədər alim deyildir.

(şəvahidid-tənzil c1 s402)

 .

 Suleyman QUNDUZI  bu ayənin təfsirini yazərkən Əbu Səid Xudridən hədis nəql edərək ayədən məqsədin həzrət Əli oldugunu bildirir. O hədis belədir: Əbu SƏİD Xudru dedi ki, peygemberden “kitabdab bəzi bilgilərə sahib olan şəxsin” kim oldugunu soruşdum.Buyurdu o qardaşım Davud əleyhi salamdır. Sonra soruşdum EY ALLAHIN rəsulu digər bir ayədə Allah belə buyurur “de ki sizinlə mənim aramda şahidlik baxımından ALLAH və kitabın bilgisi yanında olan şəxs kifayət edər.”Buyurdu bu ayədən məqsəd isə qardaşım Əlidir.

(yənabiul- məvəddəti c1 s 307)

NƏHCUL-BƏLAGƏDƏN HİKMƏTLİ KƏLAMLAR

16-   "İşlər qəza və qədərin hökmlərinə  tabedir; (buna görə bəzən) tədbir, insanın həlak və yoxluğuna səbəb olar."

17-   Müsəlmanlar Hz. Əliyə Peyğəmbərin; "Saqqalınıza xına yaxın, Yəhudilərə bənzəməyin." hədisini soruşduqda belə buyurdu: "Peyğəmbər bunu buyurduğunda din azlıqda idi. Amma bu gün din genişləmiş və güclənmişdir. Bu səbəbdən bu iş insanın istəyinə bağlıdır." (Mübah bir şeydir; fərz və ya müstəhəb deyil.)

18-   Cemel döyüşündə Abdullah b. Ömər, Sad b. Əbi Vakkas, Səid b. Zeyd, İbni Ömər, İbni Tufeyl, Usamə b. Zeyd, Məhəmməd b. Mesleme və Ənəs b. Malik kimi döyüşü "bir fitnə" olaraq, qiymətləndirib kənara çəkilməyi  qərarlaşdıran kəslər haqqında  belə buyurmuşdur: "Haqqı köməksiz buraxdılar; batilə də kömək etmədilər."

19-   "Əməlinin arxasınca qaçan, əcəliylə dolaşar (arzusuna qovuşmadan ölər)."

20-   "İgidlərin dolaşmalarına göz yumun; onlardan biri dolaşsa, Allahın əli onu ucaldar."

21-   "Qorxu ziyanla və yersiz həya da məhrumiyyətlə bərabərdir. Fürsət, bulud kimi keçib getməkdədir; o halda xeyirli fürsətləri qənimət bilin."

22-   "Bizim üçün bir haqq vardır, versələr (götürərik onu); əks halda gecə hər nə qədər uzun da olsa, (haqqımızı götürmək üçün hərəkətə keçərək) dəvə kürəyinə minərik."

23-   "Əməliylə bir yerə çata bilməyən kimsəni, soyu bir yerə çatdırmaz."

24-   "Məzluma kömək etmək və çətinlikli kimsəyə rahat bir nəfəs aldırmaq, böyük günahların kəffarələrindəndir."

25-   "Ey Adəmoğlu, sən üsyan etdiyin halda münəzzəh olan Allah sənə bir-biri ardınca nemət verdiyində artıq (Allahın əzabından) çəkin."

26-   "Kim ürəyində bir şey gizləsə, o şey ya onun dilinin sürüşməsində və ya üzünün rəngində ortaya çıxar."

27-   "Dərdlərin səninlə getdikcə onunla get." (Keçici dərdlərinlə dolanmağa çalış və ən kiçik bir xəstəlikdə yatağa düşmə.)

28-   "Ən üstün zöhd, zöhdü gizləməkdir."

29-   "Sən (gün və illəri) geridə buraxdığında və ölüm də sənə yönəldiyində, o zaman ölümlə görüşmən nə də tezdir!"

30-   "Çəkinin, çəkinin! Vallah (Allah), bağışlayarcasına günahlarınızı örtmüşdür." (O halda tövbə edin/ və çəkinin

Imam Musa (e/s)in xəlifə Harun ilə söhbətindən bir hissə

Harun özünə çatan bəzi yalan sözlər üzərinə İmam Musa ibni Cəfər aleyhissələmin həbs olunmasını əmr etdi. İmam aleyhissələm, Harunun məclisinə girdiyində Harun, İmamın tərəfdarlarının yaraşmaz hərəkətlərlə günahlandırıldığı uzun bir şikayətnaməni İmam aleyhissələmə verdi. İmam aleyhissələm onu nəzərdən keçirdikdən sonra belə buyurdu:

Ey Əmr-əl Möminin, [1] biz daim əleyhimizə isnad edilən böhtanlarla sınanıb sınanan bir ailəyik. Rəbbimiz bağışlayan və (sirləri) örtəndir. Qullarının sirlərini, hesab vaxtına qədər açmaq istəməmişdir; o gün nə mal və nə də uşaqlar bir fayda verəcək; ancaq Allaha  salim bir ürəklə gələnlər xaric.

Daha sonra İmam aleyhissələm belə buyurdu:

Atam atasından, o da Əli aleyhissələmdən, o da Peyğəmbər salla'llaahu əleyhi və alihdən belə nəql edir: "Qohum qohumla görüşüb musafaha etdiklərində əvvəl ıztırap meydana gəlir. Sonra bu ıztırap sakitləşər. Əgər Xəlifə uyğun hesab edirsə mənimlə görüşüb musafaha etsin.

Harun taxtından aşağı enib sağ əlini İmama uzadaraq İmamın sağ əlindən tutdu, sonra İmama sarıldı və sağ tərəfində oturdub belə dedi:

"Şahidlik edirəm ki siz doğru danışansınız, atanız doğru danışandır, babanız doğru danışandır və Rəsulullah salla'llaahu əleyhi və alih də doğru danışandır. İçəriyə girdiyinizdə haqqınızda çatan xəbərlərdən ötəri sizə çox əsəbiləşmişdim. Lakin danışdığınızda və əl verdiyinizdə artıq hər şey ürəyimdən silindi və sizə qarşı olan hirsimin yerini məmnuniyyət aldı."

Harun bir müddət susduqdan sonra belə dedi: "Abbas və Əli haqqında sual soruşmaq istəyirəm.

Abbas, Rəsulullahın əmisi və atasının öz qardaşı olmasına baxmayaraq niyə  Əli, Peyğəmbərin mirasına ondan daha üstün oldu?"

İmam aleyhissələm, Haruna:

"Məni cavab verməkdən azad et" buyurdu.

Harun: "Vallah azad etmərəm, cavab ver." dedi.

İmam aleyhissələm: "Əgər məni azad etmirsənsə, elə isə mənə zəmanət ver." buyurdular.

Harun: "Zəmanət verdim." dedi.

İmam aleyhissələm buyurdu ki:

Peyğəmbər salla'llaahu əleyhi və alih, hicrət etməyə gücü olub da hicrət etməyən kimsəni, mirasdan məhrum etmişdir. Sənin atan Abbas iman etdi, lakin hicrət etmədi. Amma Əli aleyhissələm həm iman etdi və həm də hicrət etdi... Allahı Təala (Quranda) buyurmuşdur ki: "İman edib də hicrət etməyənlər, onlar hicrət edənə qədər, sizin onlarla heç bir vəlayət (və miras) əlaqəniz yoxdur. "[2]

Harunun rəngi dəyişib belə dedi:

"Niyə siz, atanız Əliyə intisab edilmir də (ana tərəfindən) ceddiniz olan Rəsulullah salla'llaahu əleyhi və alihə intisab edilirsiniz (özünüzü peyğəmbərin övladı bilirsiniz)?"

İmam Musa  Kazım aleyhissələm belə buyurdu:

Allahı Təala, Məryəm oğulu İsa Məsihi, Hz. İbrahim peyğəmbərə, insan əli toxunmayan bakirə anası Məryəm vasitəsiylə isnad etmişdir. Allah Quranda buyurur ki:

Onun (İbrahimin) soyundan Davudu, Süleymanı, Eyyubu, Yusufu, Musanı və Harunu doğru yola hidayət etdik və biz, yaxşılıq edənlərə beləcə mukafatlandırırıq. Və Zəkəriyyəni, Yəhyanı, İsanı və İlyası da (hidayət etdik). Onların hamısı salehlərdəndir. "[3]

Allahı Təala Hz. İsanı, tək anası vasitəsi ilə Xəlili İbrahimə isnad etmişdir. Necə ki Davud, Süleyman, Eyyub, Musa və Harun aleyhissələm də ata və anaları yoluyla Hz. İbrahimə isnad edilmişdir. Allahı Təalanın Hz. İsanı, tək ana vəsiləsi ilə Hz. İbrahimə isnad etməsi, Hz. İsa üçün uca bir mövqe və fəzilətdir. Allahı Təala, Hz. Məryəm hekayəsində də belə buyurmuşdur: "Mələklər, ya Məryəm, Allah həqiqətən də səni seçdi, arıtdı və  aləmlərdəki qadınlara üstün etdi. "[4]

(Bu üstünlük) başqa insan vasitəçiliyi olmadan Hz. İsa vəsiləsiylə olmuşdur. Beləcə Rəbbimiz Hz. Fatiməni də seçdi, onu tərtəmiz etdi və cənnət əhlinin gənclərinin əfəndiləri olan Həsən və Hüseyn vəsiləsi ilə də onu aləmlərdəki bütün qadınlardan üstün etdi.

Harun bu sözlərdən narahat olub belə dedi: "İnsanın humusu sahibinə verməməsi səbəbiylə anası və ya atası tərəfindən ona (nütfesine) bir pozuqluğun daxil olduğunu haradan çıxarırsınız.?"

İmam aleyhissələm:

"Bu elə bir məsələdir ki səndən başqa heç bir sultan bundan sual etməmişdir. Ey Əmr-əl Möminin, nə Teym, nə Adiy (Əbu Bəkir və Ömər) və nə də Məni Ümeyye xəlifələrindən heç bir kimsə, bu məsələdən sual etməmişdir; bu sirrin açılmasını məndən istəyə."

Harun: "Əgər sirrin sənin tərəfindən açıldığını öyrənsəm, verdiyim zəmanəti geri götürərəm." dedi.

İmam aleyhissələm də:

"Bunu qəbul edirəm." buyurdu.

Harun:

"Zındıklar (Allah və axirətə inanmayanlar) İslamda çoxalmışdır, bizə çatan xəbərlərə görə onlar sizlərə mənsubdur; siz Əhli Beytin nəzərinə görə "Zındık kimdir?" dedi.

İmam aleyhissələm:

"Zındık Allahı və Rəsulunu inkar edən yəni Allaha və Resilinə ilə düşmənlik edən kəslərdir. Allahı Təala buyurur ki:

"Allaha və axirət gününə inanan bir birliyi Allah və peyğəmbərinə qarşı düşmənlik və müxalif çıxan birini sevər tapa bilməzsin və istəsə onlar, ataları, yaxud oğulları, yaxud qardaşları, yaxud da tayfalarından olsun. .."[5]

Mülhid də, tövhiddən ilhada (dinsizliyə) yönələn kəslərdir."

Harun: "Söylə baxaq, ilk mülhid və zındık olan kimdir?" dedi.

İmam aleyhissələm:

"Göydə, ilk mülhid və zındık olan, şeytanı laindir; Allahın seçmə qulu olan Hz. Adəmə qarşı qürurlanıb belə dedi: "Mən ondan daha xeyirliyəm, məni atəşdən halkettin, onu isə palçıqdan yaratdın. "[6] Şeytan, Rəbbinin əmrindən çıxıb mülhid oldu. Və onun soyu bu ilhadı, qiyamətə qədər bir-birlərindən miras al/götürdülər."

Harun: "Şeytanın soyu da vardırmı?" dəyincə, İmam aleyhissələm: "Bəli vardır." buyurdu. "Allahın (bu) kəlamını eşitməmişsənmi?

xatırla o zamanı ki biz mələklərə, Adəmə səcdə edin dedik iblisdən başqa hamısı səcdə etdi; o, cin taifesindendi və Rəbbinin əmrindən çıxdı. Məni buraxıb da onu və soyunu, dostmu əldə edirsiniz? Halbuki onlar, sizə düşməndir; Allahı buraxıb şeytanı dost əldə etmək, zalımlar üçün nə də pis bir rəftardır. Nə göylərlə yerin yaradılışına şahid etdik onları və nə də özlərinin yaradılışına; insanları doğru yoldan sapdıranları da özümə köməkçi  etmərəm. "[7]

Onlar, Hz. Adəmin soyunu,  axmaq sözləri və yalanları ilə sapdırırlar, (bununla birlikdə) Allahın birliyinə də şahidlik edirlər. Necə ki Allahı Təala onlar haqqında belə buyurmuşdur:

"Əgər onlardan, "göyləri və yeri kim yaratdı?" deyə soruşacaq olsan əlbəttə "Allah" deyəcəklər. De ki, bütün həmdlər Allaha məxsusdur. Lakin onların çoxu bilməzlər. "[8]

Yəni onların cavabı, təlqin,  adət və dildə söyləməkdən başqa bir şey deyil. Elmi olmayan bir kimsə, şahidlik etsə də yenə şəkk, həsəd və inad içərisindədir. Bunun üçün ərəblər belə deyir: "Bir şeyə cahil olan, ona qarşı düşmən olar. Bir şeyi acizliyindən tərk edən də onu ayıblayar və onu inkar edər." Bu onun cahilliyindən qaynaqlanar.

(İmam aleyhissələmin, Qazı Ebi Yusuf ilə də uzun bir danışması vardır, lakin kitabın mövzusuna uyğun olmadığı üçün onu nəql etmədik.)

Daha sonra Harun belə dedi:

"Atalarının haqqı hörmətinə, işlərimizin axışı haqqında əhatəli və qısa (yəni hər mövzuda problemlərimizə həll yolu ola biləcək bəzi) sözlər buyurun."

İmam aleyhissələm: "Bəli olar." dedi. Kağız qələm gətirdilər və İmam belə yazdı:

"Bismilləhir-rahmənir-rahim.

 Dinlərin bütün məsələləri dörd qisimdir:

1- İxtilafı olmayan və ümmətin də zərurətinə icma etdiyi və özünə ehtiyac duyduğu (qəti və açıq) məsələlər.

2- İttifaq edilmiş hədislər ki, hər şübhənin təqdim edilməsi lazım olan  qaynaqdır və hər hadisənin hökmü ondan çıxarılar və bu isə bütün ümmətin ittifaq etdiyi xüsuslardandır.

3- Şəkk və inkar edilməsi mümkün olan məsələlər ki bunların yolu, əhlindən izah istəməkdir. Bu növ məsələlərdə fikirini göstərmək istəyən, şərh və təfsirinə ittifaq edilmiş Allahın kitabından və ya heç bir ixtilafı olmayan sünnədən dəlil gətirməlidir.

4- Ağılların, doğruluğunu te'yid etdiyi, ümmətin xas və ammesinin də onda heç bir şekke və inkara getməyəcəyi bir qaidə.

Bu iki məsələ (icması    qəti olan məsələlər ilə şübhəli olan məsələlər), tövhid və tövhiddən aşağıdakı məsələlərin, sıyrıq diyeti və ondan üstdəki məsələlərin bütününü ehtiva etməkdədir. Elə isə  qarşılaşdığın hər dini məsələni, dəlili sənin üçün sabit olsa qəbul


et.  doğruluğu gizli qalan məsələləri isə rədd et. Kim bu üç məsələdən (icma edilən məsələ, ittifaq edilən sünnə və ağılın, doğruluğunu te'yid etdiyi qaidədən) birini sözünün isbatı üçün qoysa ən üstün və açıq bir dəlil qoymuşdur. Allah, Təala Peyğəmbərinə belə buyurmuşdur: "De ki ən üstün və açıq-aşkar dəlil, Allahındır. Əgər o diləsəydi əlbəttə hamınızı doğru yola sövq edərdi. "[9]

Açıq-aşkar bir dəlil cahilə təqdim edilsə alimin, elmi ilə onu anladığı kimi cahil də cəhaləti ilə onu anlar. (Fitrətə uyğun qəti dəlillərin doğruluğunu hər kəs bilər və təsdiq edər.) Çünki Allah ədalətlidir; zülm etməz; qullarına bildikləri şeylə dəlil gətirər və onları anladıqları şeyə dəvət edər; bilmədikləri və anlamadıqları şeyə deyil."

Bu görüşmədən sonra Harun, İmamı mükafatlandırıb geri göndərdi.

(Bu mövzuyla əlaqədar hədis çox uzundur. Lakin biz bu miqdarıyla kifayətləndik).                                          (TUHƏFUL-UQUL KİTABI) 

Mufəzzəl ibn Ömərin şiələrə tövsiyyəsi

Ortağı olmayan yeganə Allahdan çəkinməyi, Allahdan başqa bir ilahın olmadığına, Məhəmmədin ONun qulu və elçisi olduğuna şahidlik etməyi sizə tövsiyə edirəm. Allahdan çəkinin. Gözəl söz söyləyin. Allahın razılığını axtarın; qəzəbindən qorxun; sünnəsini (vasvasılıq göstərərək) qoruyun; sərhədlərini aşmayın. Bütün işlərinizdə Allahı göz  önündə saxlayaraq, lehinizə və əleyhinizə olan qəza və qədərinə razı olun.

Bilin ki,  mərufa(yaxşılıqlara) əmr və münkərdən(pisliklər) nəhy etmək üzərinizə düşən bir vəzifədir.

Diqqət yetirin, sizə lütf edənə,daha çox lütfkarlıqda ol . Sizə pislik edənin  günahından  keç və xalqın sizə qarşı etməsini sevdiyiniz hərəkəti onlara edin.

Gücünüz çatdığı qədər xalqla yaxşı dolanmağa çalışın. Öz əleyhinizə olan bir bəhanə meydana gətirməməyə siz daha layiqsiniz. Allahın dinini öyrənməniz, haramlardan qaçınmanız, sizinlə yoldaşlıq edənə qarşı, istər yaxşı olsun istər pis, gözəl davranmanız üzərinizə düşən bir vəzifədir.

Tam bir vərəyə sahib olmağa çalışın. Çünki dinin ölçüsü vərə' (şübhəli və haram şeylərdən çəkinmək)dır. Namazları vaxtlarında qılın və fərzləri sərhədləriylə əda edin .

Allahın sizə fərz etdiyi və razılığına səbəb olan şeylərdə qüsur etməyin. Hz. Sadiq aleyhissələmin belə buyurduğunu  eşitdim: "Allahın dinində məlumat sahibi olun, köçərilər kimi olmayın. Çünki kim Allahın dinində məlumat sahibi olmazsa Allah qiyamət günü ona (rəhmət gözüylə) baxmaz."

Zənginlikdə və kasıblıqda   orta səviyyəli olun. Dünya malının bir qisimiylə axirətinizə hazırlıq edin. Hz. Sadiq aleyhissələmin belə buyurduğunu  eşitdim: "Bunun (dünyanın) bir qisimiylə buna (axirətə) hazırlıq edin; xalqın üzərinə yük olmayın."

Oturub qalxdığınız şəxslərin hamısına yaxşılıq edin  və onlara gözəl davranın. əsla zülm etmeyin. İmam Sadiq aleyhissələm belə buyururdu: "Cəzası ən tez çatan pislik, zülmdür."

Allahın oruc və namaz kimi fərz etdiyi  vacibləri, yerinə yetirin. Fərz olan zəkatı əhlinə çatdırın. İmam Sadiq aleyhissələm buyururdu ki: "Ey  Mufazzal, səhabələrinə də ki: Zəkatı əhlinə versinlər; mən əllərindən çıxanın zaminiyəm."

Məhəmməd salallahı əleyhi və alihin Əhli Beytinin vəlayətinə sarılın. Bir-birinizlə aranızı islah edin. Bir-birinizin qeybətini etməyin. Bir-birinizi ziyarət edin. Bir-birinizi sevin. Bir-birinizə lütfkarlıqda olun . Bir-birinizlə görüşün. Bir-birinizlə danışın. Bir-birinizdən bir şeyi gizləməyin. Bir-birinizlə əlaqəni kəsməkdən, bir-birinizə incinməkdən çəkinin. Çünki mən Hz. Sadiq aleyhissələmin belə buyurduğunu eşitdim: "Allaha and olsun ki şiəmizdən olan iki adam bir-birindən küsərək ayrılmazlar, məgər ki mən onların birindən teberri edər və lənətləyərəm. Ümumiyyətlə də hər ikisinə belə edərəm." Muattib İmam aleyhissələmə: "Canım sənə fəda olsun, zalıma qarşı belə etməyin açıqdır amma məzlumun günahı nədir?" dediyində Hz. İmam Sadiq aleyhissələm belə buyurdular: "Çünki o da qardaşını barışa və özüylə əlaqə yaratmağa dəvət etmir. Atamın belə buyurduğunu eşitdim:  "Şiəmizdən olan iki adam döyüşdüklərində onlardan biri küssə məzlum olan şəxs yoldaşına dönüb aralarındakı küskünlük və incikliyin ortadan qalxması üçün "ey qardaş günahkar mənim" desin. Allahı Təala ədalətli hakimdir. Özü məzlumun intiqamını zalımdan alar."

   Məhəmməd aleyhimussalamın əhli-beytinin kasıb şiələrini təhqir etməyin; onları danlamayın; onlara lütf edin. Allahın, malınızda onlar üçün qərar etdiyi haqqı özlərinə verin; onlara lütfkarlıqda olun  Ali-  Məhəmməd aleyhimussalamın adıyla xalqın malını yeməyin. Çünki mən Hz. Sadiq aleyhissələmin belə buyurduğunu  eşitdim: "İnsanlar bizim haqqımızda üç qrupdur: Bir qrup Qaimimizin (İmam Mehdinin) zühur etməsi ümidiylə (onun hükumetinde) dünyamızdan bir şeyə çatmaq üçün bizi sevirlər; onlar sözlərimizi söyləyib əzbərləyirlər; lakin əməlimizə gəlincə qüsur edirlər. Allah onları cəhənnəmə atacaq. Bir qrup da bizim adımızla xalqın malını yemək üçün bizi sevərlər; sözümüzü dinlərlər;  əməl etməkdə də qüsur etməzlər; Allahı Təala onların qarınlarını odla dolduracaq; aclıq və susuzluğu da onlara müsəllət edəcək. Bir qrup da bizi sevərlər; sözlərimizi öyrənərlər; əmrlərimizə itaət edərlər; etdiyimiz əməllərə zidd hərəkətdə olmazlar  ; onlar bizdəndir; biz də onlardanıq."

Zəngin zənginliyi, kasıb da kasıblığı nisbətində köməkdə olmagı  tərk etməməlidir. Kim Allahın onun ən əhəmiyyətli  ehtiyacını  yerinə yetirməsini   diləsə,  ən    çox   ehtiyac  duydugu    malı,  Ali- Məhəmməd və  onların şiəsinə çatdırmalıdır. Sizə haqq söz deyildiyində əsəbiləşməyin. Haqq əhli, haqq sözü açıqca söylədiklərində onlara qızmayın. Çünki mömin özünə deyilən haqq sözə hirslənməz.

Hz. Sadiq aleyhissələmin hüzurunda olduğum  bir  vaxtda İmam aleyhissələm: "Ey Mufazzal, səhabələrin (yəni Kufədə olan şiələr) nə qədərdir?" deyə soruşduqlarında; belə dedim: Çox azdır. Kufəyə döndüyümdə şiələr mənə hücum edib; ətimi yedilər (yəni qeybətimi etdilər); şərəfimə toxundular; hətta  bəziləri mənə hücumda  etdi. Bəziləri məni vurmaq üçün Kufənin küçələrində tələ qurdular və heç bir böhtandan çəkinmədilər.

Bu hadisə Hz. Sadiq aleyhissələmə belə çatdı. Sonrakı il (Hicaza döndüyümdə) İmamla ilk qarşılaşdığımızda salamlaşdıqdan sonra belə buyurdular: "Ey Mufazzal, haqqında eşitdiyim bu deyilən sözlər nədir?" Cavabda: "Deyilən sözlərin mənə bir zərəri yoxdur." dedim. Hz. Sadiq buyurdular ki: "Bəli, o sözlər onların öz zərərinədir; hirslənirlərmi? Təəssüflər olsun onlara; səhabələrim çox azdır dediniz, xeyr, Allaha and olsun ki onlar bizim Şiəmiz belə deyildirlər; şiəmiz olsaydılar, sözündən hirslənib narahat olmazdılar. Allah bizim şiəmizi, onlarda olan sifətlərdən başqa sifətlərlə vasfetmiştir. Cəfər Sadiq Şiəsi dilini qorumalıdır. Yaradıcısı üçün çalışmalıdır. Əfəndisinə ümid etməli və Allahdan, qorxması lazım olan bir şəkildə qorxmalıdır. Təəssüflər olsun onlara; görəsən onların arasında, çox namaz qılmaqla yay kimi bükülən və ya şiddətli qorxudan ötəri çaşmışlara bənzəyən, huşu və huzudan korlar kimi olan, oruc tutmaqdan xəstələr kimi görünən və uzun davamlı susmaq və sükut etməkdən ötəri də karlara bənzəyən bir kimsə vardırmı? Görəsən onların arasında gecələri çox namaz qılmaqla və gündüzləri də oruc tutmaqla özünü zəhmətə salan və ya Allah qorxusundan və biz Əhli Beytin sevgisindən ötəri dünya ləzzəti və nemətlərindən özünü məhrum buraxan bir kimsə vardırmı? Onlar necə bizim şiəmiz ola bilərlər? Halbuki onlar bizim düşmənlərimizlə düşmənlik edirlər və bunu etməklə onların düşmənliyini daha da çoxaldırlar. Onlar (soyuqdan inləyib hırıldayan) itlər kimi hırıldıyor; qarğalar kimi ehtiras edirlər. Bil ki əgər onların sənə danlama və hücumlarından qorxmasaydım, evinə girib, qapını üzərinə bağlamağını və həyatda olduğun müddətcə üzlərinə baxmamanı əmr edərdim. Lakin yanına gəlirlərsə onları qəbul et. Allah onları özlərinə hüccet etmişdir; eyni zamanda onlarla da digərlərinə hücceti tamamlamışdır."

 DİQQETLİ OL! dünya, dünya nemətləri, dünya gözəllikləri və dünya mülkü sizi aldatmasın; bunların sizə bir faydası olmaz. Allaha and olsun ki öz əhlinə də bir faydası olmamışdır.

Aləmlərin Rəbbi Allaha həmd, mövlamız Məhəmməd Peyğəmbərə və pak Əhli Beytinə salat (rəhmət) olsun.               (TUHƏFUL-UQUL KİTABI)