Allah Rəsulunun Rahib Şəmuna nəsihəti.

Allah Rəsulunun rahib Şəmuna agıl,elm və cəhaləti bəyan etməsi

Yazar: furgan Kategori: HƏDİS, nəbəvi hədislər 09 Mart 2015 0 46 Görüntülenme

(əbədi öyüdlər silsiləsindən ,yalnız ibrət götürmək üçün oxuyaq!)
Hz. İsa aleyhissələmin həvarilərindən olan Yahudanın nəvələrindən, Şəmun ibni Lavı adıyla məşhur bir rahibin, Rəsulullaha yönəltdiyi bir çox suallarını və Peygmaberi Əkrəmin, ona verdiyi cavabları və onun Müsəlman olmasını, bütün detallarıyla ehtiva edən uzun bir hədisdən kitabın üslubuna uyğun gələn bəzi hissələrini qeyd edirik:
Şəmun, Rəsulullaha, “Mənə ağıl haqqında məlumat ver. Ağıl nədir? Necədir? Ağıldan ayrılan qollar nələrdir? (Ağılın məhsulları nələrdir?) Və bunların bütün qisimlərini mənə açıqlayın.” deyə soruşdu. Rəsulullah sallallahu əleyhi və alih belə buyurdu: “Ağıl, cahilliyin bukağıdır; nəfs, ən pis heyvana bənzər; bukağı takıl­mazsa danlaq. Beləcə ağıl cahilliyin buxovudur. Allahı Təala ağılı yaradıb ona, “Gəl” dedi, o da gəldi; ona “Dön” dedi o da döndü; sonra Haqq Təala belə buyurdu: “İzzət və cəlalıma and olsun ki, səndən daha əzəmətli və səndən daha itaatkar bir varlıq yarat­madım; səninlə başlayıb səninlə xilqəti yeniləyəcəyəm. Mükafat sənin üçündür, əzab da sənədır.”[1]
Daha sonra ağıldan helm (yumşaqlıq), helmdən elm, elmdən rüşd (yetkinluq), rüşdden iffət, iffətdən qorunma (çəkinmə), təqvadan həya, həyadan təmkin (ciddi olmaq), təmkindən xeyirli işlərdə stabillik (davamlılıq) və stabillikdən pislikdən nifrət etmək, pislikdən nifrətdən də nəsihət verənə itaət etmək meydanə gəldi. Bunlar, ağıldan ayrılan on dənə xeyirli səmərədir. Bunlardan hər biri də on ayrı qola ayrılar.
Helmin (yumşaqlığın) səmərələri: Gözəl davranmaq, yaxşı insan­larla yoldaşlıq etmək, alçaqdan qaçınmaq, alçaqlıqdan uzaq durmaq, yaxşılığı çox istəmək, uca dərəcələrə yaxınlaşmaq, bağışlamaq, yaxşı dolanmaq, lütfkarlıqda olmaq və boşuna danışmamaqdır. Bunlar helm sayəsində ağıllıya nəsib olan sifətlərdir.
Elmin səmərələri: Kasıblığa baxmayaraq zəngin olmaq (elm vasitəsiylə özünü zəngin görmək), xəsisliyə baxmayaraq comərd olmaq(adam quruluşu etibarilə xəsis ola bilər amma elmin gərəyi olaraq comərdlik edər), sadəliyinə baxmayaraq heybətli olmaq, xəstəliyə baxmayaraq sağlam olmaq (bədəninin xəstə olmasına baxmayaraq əhvalı yerində olmaq), uzaq­lığa baxmayaraq yaxın olmaq, inadçı və israrlı olmasına baxmayaraq həyalı olmaq, alçaqlığa baxmayaraq ucalıq, aşağılığa baxmayaraq şərəfli olmaq, hikmət, etibar və mövqeyə sahib olmaq. Həqiqətdə bunlar, ağıllının elm vasitəsiylə əldə etdiyi şeylərdir. O halda həm ağıllı və həm də alim olan insana nə xoşbəxtdir.
Rüşdün səmərələri: Düzgünlük, hidayət, yaxşılıq, təqva, müvəffəqiyyət, etidal (balanslı olma), iqtisad (nə bədxərc və musrif nə də xəsis olma), mükafat, kərəm və Allahın dinini tanımaq. Bunlar ağıllının rüşd vasitəsiylə əldə etdiyi şeylərdir. Elə isə nə xoşbəxtdir doğru yolda sabit olan kimsə.
İffətin səmərələri: (Təqdirinə) Razı olmaq, təvazökar olmaq, (xeyrlərdən) faydalanmaq, dinc olmaq, (əlinin altında bulunan­ların halını) soruşmaq, xuşu, təzəkkür (qafil olmamaq), təfəkkür, hədiyyədə olmaq və comərdlik. Bunlar, iffət vasitəsiylə ağıllı kim­seye, Allahu Təala və Onun verdiyi ruzidən məmnun olduğu təq­dirdə, nəsib olan şeylərdir.
Siyanetin (özünü qorumanın) qisimləri: Salah (düzgünlük), təvazö, zühd, tövbə, anlayış, ədəb, lütfkarlıq, sevgi qazanmaq, xeyirli işlərdə olmaq və pislikdən çəkinmək. Bunlar günahlardan qorunma vəsiləsiylə ağıllının əldə etdiyi şeylərdir. Elə isə Allahın, siyanetle ikramda oldugu qullar nə xoşbəxtdir.
Həyanın səmərələri: Yumşaqlıq, şəfqət, gizlidə və açıqda Allahı xatırlamaq, səhhət, pislikdən qaçınmaq, gülər üzlülük, comərdlik, müvəffəqiyyət və xalqın arasında yaxşılıqla xatırlanmaq. Bunlar həya vasitəsiylə ağıllının əldə etdiyi şeylərdir. Allahu Təalanın nəsi­hətını qəbul edib, Onun ifşasından qorxan kimsə nə xoşbəxtdir.
Təmkinin (ciddiliyin) səmərələri: Lütf etmək, tədbirli olmaq, əmanəti əda etmək, xəyanəti tərk etmək, doğru danışmaq, namuslu olmaq (fahişəlikdən qorunmaq), malını islah etmək (mal və sərvətini yaxşıca qoruyub yerində xərcləmək), düşmənə qarşı hazırlıqlı olmaq, pislikdən çəkindirmək və başıboşluğu tərk etmək. Bunlar, təmkin vasitəsiylə ağıllıya nəsib olan şeylərdir. Təmkinli olan, cahil və yüngül olmayan, əff edib bağışlayan və (başqalarının səhvini) gör­mezlikdən gələn kimsə nə xoşbəxtdir.
Xeyir işi davam etdirmənin nəticələri: Çirkin və pis işləri tərk etmək, axmaqlıqdan uzaqlaşmaq, günahdan çəkinmək, yəqinə çatmaq, qurtu­luşu sevmək, Rəhman (olan Allah)a itaət etmək, dəlil və bur­hana hörmət göstərmək, Şeytandan çəkinmək, ədalətə boyun əymək və haqqı söyləmək. Bunlar xeyir işi davam etdirmənin nəticəsi olaraq ağıllıya nəsib olan şeylərdir. Gələcəyini və (qiyamət günü yenidən) diriləcəyini unutmayan və dünyanın faniliyindən ibrət götürən kimsə nə xoşbəxtdir.
Pisliyi sevməmənin nəticələri: Təmkin (ciddilik), səbr, müvəffəqiyyət, açıq və doğru yol üzərində olmaq, hidayəti davam etdirmək, Allaha iman etmək, xalqa qarşı hörmətli olmaq, ixlaslı olmaq, özünü maraqlandırmayan boş şeyləri tərk etmək və özünə faydalı olan işləri qorumaq. Bunlar şərri sevməməkdən ötrü ağıllıya nəsib olan şeylərdir. Nə xoşbəxt, Allahın haqqını yerinə yetirən və Allah yolunun möhkəm iplərinə (nişanelerine ) sarılan kimsəyə.
İnsanın xeyirini istəyənin sözlərinə itaət etmənin nəticələri: Ağılın çoxalması, fikirin yetkinləşməsi, yaxşı aqibətli olmaq, qınanmaqdan qurtuluş, (haqqı) qəbul etmək, dostluq, könül açıqlığı, insaf, (xeyir) işlərdə (digərlərindən) önə keçmək və Allaha itaət etmədə güclü olmaq. Nə xoşbəxt heva və həvəs meydanlarından xilas olan kimsəyə. Bütün bunlar ağıldan törəyən xüsusiyyətlərdir.
Daha sonra Şəmin, Rəsulu Əkrəmə: “Cahilin nişa­nələrini də açıqlayın.” dedi. Rəsulullah sallallahu əleyhi və alih belə buyurdular: “Cahil ilə dost olsan, səni zəhmətə salar, uzaq dayansan söyər. Sənə bir şey versə minnət edər, sən bir şey verdiyində nankorluq edər. Sirrini ona söyləsən xəyanət edər; sənə sirrini söyləsə səni (onu yaymaqla) günahlandırar. Zənginləşsə azar, kobud və daş ürəkli olar; kasıblaşsa Allahın nemətlərini inkara cəhd edər və günahdan çəkinməz. Sevincli olsa, həddini aşar və azğınlıq edər; kədərlənsə, ümidsizliyə qapılar. Güldüyündə, qəhqəhəylə gülər; ağladığında qışqırar; yaxşılara dil uzadar. Allahı sevməz; Onun haqqlarını güdməz; Allahdan utan­maz və Onu xatırlamaz. Özünü razı etsən, səni mədh edər və haqqında gerçəyi olmayan gözəl şeylər söyləyər; sənə əsəbiləşsə, tərifləri kəsilər, haqqında gerçəyi olmayan pis şeylər söyləyər. həqiqətdə cahilin vəziyyəti budur.”
Şəmin, daha sonra “İslamın nişanesini açıqlayın?” dedi. Rəsulullah sallallahu əleyhi və alih belə buyurdular: “İslamın nişanəsi iman, elm və əməldir.”
“İman, elm və əməlin nişanesi nədir?” deyə soruşduğunda isə Rəsulullah sallallahu əleyhi və alih belə buyurdu:
“İmanın əlaməti dörddür: Allahın birliyini təsdiq etmək; Ona, Onun kitablarına və peyğəmbərlərinə inanmaq.
Elmin əlaməti isə dörddür: Allahı tanımaq, Onun dostlarını tanımaq, ilahi fərzəlrı bilmək və onları əda etməkdə səhlənkarlıq etməmək.
Əməlin nişaneleri isə bunlardır: Namaz, oruc, zəkat və ixlaslı olmaq.”
Sonra Şəmun, Rəsulullaha, “Doğru kimsənin, möminin, səbirlinin, tövbə edənin, şükr edənin, xuşu sahibinin, saleh kimsənin, başqalarının xeyirini istəyənin, yəqin əhlinin, ixlas sahibinin, zahidin, yaxşının, təqvalının, təkəllüf əhlinin, zalımın, ri­yakarın, münafiqin, həsəd aparanın, israf edənin, qafilin, xainin, təm­bəlin, yalançının və fasığın əlamətlərini açıqlayın.” dedi. Rəsulullah sallallahu əleyhi və alih belə buyurdu:
“Doğru olan kimsənin əlaməti dörddür: Doğru danışar; Allahın müjdəsini və qorxutmasını təsdiq edər; əhdini yerinə yetirər və xəyanətdən qaçınar.
Möminin əlaməti də, şəfqətli, anlayışlı və həyalı olmaqdır.
Səbirlinin əlaməti də dörddür: Çətinliklərə qarşı səbr edər; yaxşı işlərdə qərarlı olar, təvazö və helm sahibidir.
Tövbə edənin də əlaməti dörddür: Sırf Allahın razılığı üçün əməl edər; batili tərk edər; haqqa sarılar və xeyirli işlərə çox maraq göstərər.
Şükr edənin də əlaməti dörddür: Nemətlər qarşısında şükr edər; bəlaya qarşı səbirli olar; Allahın qismət etdiyi şeylə kifayətlənər və Allahdan başqasına həmd və təzimdə olmaz.
Xuşu sahibinin əlaməti dörddür: Gizli və açıq hər yerdə Allahın nəzarətində olduğunu bilər; yaxşı işlər edər; qiyaməti düşünər və Allahla münacat edər.
Saleh kimsənin əlaməti də dörddür: Ürəyini təmizləyər; əməlini düzəldər; qazancını və bütün işlərini islah edər (İslami ölçülərə görə nizama salar).
Başqalarının xeyirini istəyən kimsənin əlaməti də dörddür: Haqq üzrə hökm edər, öz əleyhinə belə olsa haqqı söyləyər; özü üçün istədiyi şeyi başqaları üçün də istər və heç bir kimsəyə haqsızlıq etməz.
Yəqin əhlinin əlaməti isə altıdır: Allahın varlığına yəqin edib Ona iman gətirər, ölümün haqq olduğuna yəqin edib ona qarşı diqq­ətli olar; qiyamət gününün haqq olduğuna yəqin edib o gündə alçaq olmaqdan qorxar; cənnətin haqq olduğuna yəqin edib onun üçün darıxar; cehen­nemin haqq olduğuna yəqin edib ondan xilas olmaq üçün açıq bir şəkildə səy göstərər və hesabın haqq olduğuna yəqin edib öz nəfsini hesaba çəkər.
İxlas sahibinin əlaməti dörddür: Qəlbi (şirk, küfr, kin vs. şeyler­den) və üzvləri (günah etmək, əziyyət etmək vs. şeylərdən) salamat qalar; başqalarına yaxşılıq edər və pislik etməkdən çəkinər.
Zahidin əlaməti on şeydir: Haramlara (rəğbət) göstərməz; nəfsinə hakim olar; Rəbbinin vaciblərini yerinə yetirər; kölə isə gözəl itaət edər; əfəndi isə yaxşı idarə edər; nə təəssübü olar, nə də kini; özünə pislik edənə yaxşılıq edər, zərər verənə xeyrlə cavab verər, özünə haqsızlıq edəni bağışlayar və Allahın haqqına boyun əyər.
Yaxşı insanın əlaməti də on şeydir: Allah üçün sevər. Allah üçün nifrət edər; Allah üçün biriylə yoldaş olar; Allah üçün yoldaşlığını pozar; Allah üçün hirslənər; Allah üçün məmnun olar; Allah üçün çalışar, Allahı arzular; təmiz, ixlaslı, həyalı, qorxulu olub əməllə­rini müşahidə edən Allaha qarşı xuşu içərisində olar və Allah yolunda ehsanlar edər.
Təqvalının əlaməti isə altı şeydir: Allahdan qorxar. Allahın sorğusundan çəkinər. Allahı görərcəsinə axşamlayıb səhərlər; dünyaya əhəmiyyət verməz və əxlaqı gözəl olduğu üçün dünyanın heç bir şeyini böyük saymaz. [2]
Mütəkəllif olanın (zorla özünü əhl göstərmək istəyən kim­sənin) əlaməti dörddür: Faydasız şeylərdə mübahisə edər; özündən üstün olan kimsəylə çəkişər; çata bilməyəcəyi şeyə əl uzadar və səyini, özünü qurtarmayacaq şeylərdə sərf edər.
Zalımın əlaməti də dörddür: Özündən üst səviyyədə olana itaət etməməklə zülm edər; özündən aşağıdakıları zorla özünə kölə edər; haqqa düşmən olar və açıqca zülm edər.
Riyakarın əlaməti də dörddür: Yanında biri olduğunda, Allah yolunda olan işə əlaqə göstərər; tək olduğunda isə tənbəl olar; hər işində təriflənməsini çox sevər; adını yaxşı tanıtmağa çalışar.
Münafiqin əlaməti də dörddür: Batini xarabdır, dili qəlbi ilə, sözü əməliylə və içi də xariciylə ziddiyyət təşkil edər. Cəhənnəm atəşində yanacaq münafiqin vay halına.
Həsəd aparanın əlaməti də dörddür: Qeybət, yaltaqlıq və (başqalarını) başlarına gələn müsibətlə tənqid etmək. [3]
Bədxərcin əlaməti dörddür: Batil ilə fəxr etmək, malik olmadığı şeyi (kreditlə) yemək, xeyr işləri etməyə maraq duymamaq və özünə faydası toxunmayan kəsləri tənqid etmək.
Qafilin əlaməti də dörddür: Qəlb gözünün korluğu, yanılma içeri­sinde olmaq, əylənmək və unutqanlıq.
Tənbəlin əlaməti də dörddür: Qüsur həddinə qədər zəiflik edər; işləri məhv edəcək dərəcədə qüsur göstərər; dözümsüz olana qədər işləri məhv edər və günaha sürüklənincəyə qədər dözümsüz olar.
Yalançının əlaməti də dörddür: (Bir şey) söylədiyində doğru söyləməz; (özünə bir şey) deyildiyində (söyləyəni) doğrula­maz; söz gəzdirər və böhtan atar.
Fasıqın əlaməti də dörddür. (Haram) əyləncəyə düşkün olmaq, boş şeylərlə məşğul olmaq, düşmənlik bəsləmək və böhtan atmaq.
Xainin əlaməti dörddür: Allaha üsyanda olmaq, qonşulara əziyyət etmək, dostlara kin saxlamaq və azğınlara yaxınlaşmaq.
Sonra Şəmun Peyğəmbəri Əkrəmə belə dedi: “Mənə şifa verdin; korluqdan çıxarıb bəsirətə qovuşdurdun. Elə isə, hi­dayet yollarını mənə öyrət.” Rəsulullah sallallahu əleyhi və alih də bunun üzərinə belə buyurdu:
Ey Şəmun, şübhəsiz cinlərdən və insanlardan dinini əlindən çıxarmaq üçün səni izləyən və səninlə döyüşən düşmənlərin vardır. İnsanlardan olan düşmənlərin: Axirətdə payları olmayan, Allah qatında olana əlaqə göstərməyən, bütün səylərini xalqı (etdiklərindən ötəri) ayıblamağa sərf edib, özlərini heç bir zaman tənqid etməyən və etdikləri əməllərdən çəkinməyən kəslərdir. Səni saleh gördüklərində, həsəd edib “Riyakar”dır deyərlər, fasid olduğunu gördüklərində isə, “Ondan xeyir gözlənilməz” deyərlər.
Cinlərdən olan düşmənlərin isə, Şeytan və onun əsgərləridir. (Övladın öldüyündə səbrini əlindən almaq üçün) yanına gəlib “Oğulun öldü” desə, cavabında: “Dirilər, ölmək üçün yaradılmışlar; bədənimin bir parçası olan oğlum cənnətə gedi­r; bu da mənim üçün sevindiricidir” de. Yanına gəlib “Malın elin­den çıxdı” desə, ona belə cavab ver: “Həmd Allaha ki (özü) verdi və (özü də) aldı və zəkatı məndən qaldırdı; artıq üzərimdə zəkat yoxdur.” Yanına gəlib “Xalq, sənə zülm edir amma sən cavab vermirsən” desə, de ki: “(Qiyamət günündə) ancaq in­sanlara zülm edənlər və haqsız yer üzündə azğınlıqda olanlar günahkar sayılarlar. “[4] Amma “Yaxşı iş görənlərə bir müşkül yoxdur. “[5] Yanına gəlib səni, eqoizmə sürük­ləmək məqsədiylə “Yaxşı işlərin nə qədər çoxdur” desə, “Pis işlərim yaxşı işlərimdən daha çoxdur.” deyə cavab ver. Gəlib “Nə qədər çox namaz qılırsan” desə, “Qəflətim namazımdan daha çoxdur” deyə cavab ver. “Xalqa nə qədər hədiyyə verirsən!” desə, de ki: “Aldıgım, verdiyimdən daha çoxdur.” “Sənə zülm edən nə qədər çoxdur” desə, “Zülm etdiyim kəslər daha çoxdur” de. Gəlib “Nə qədər yaxşı əməldə olursan” desə, “Çox günah işləmişəm” deyə cavab ver. Yanına gəlib “Şərab iç” desə, “Mən günah işlət­mərəm” de. Yanına gəlib “Dünyanı sevmirsənmi? desə, “Xeyr sevmirəm, ona aldanan (mən deyiləm) başqasıdır” deyə cavab ver.
Ey Şəmun, yaxşılara qatıl; Yaqub, Yusuf və Davud kimi peyğəmbərlərə tabe ol. Allahı Tebareku və Təala, ən aşağı təbəqəni yaratdığında, bu təbəqə öyünərək kükrədi və “Kim mənə qalib gələ bilər?” dedi. Allahı Təala yeri yaradıb aşağı təbəqənin üzərinə yayınca, aşağı təbəqə ram oldu. Sonra da yer öyünüb “Kim mənə qalib gələ bilər” dediyində Allahı Təala, üzərində olanları sarsıtmaması üçün dağları yaradıb mismar kimi yerə mıxladı. Bunun üzərinə, yer sakitləşdi. Daha sonra dağlar yerə qarşı öyünüb başını yuxarı tikərək, qürurlu bir şəkildə “Kim bizlərə qalib gələ bilər?” dediyində Allah dəmiri yaratdı. Dəmir, dağları parçalayınca, onlar da ram olub yatışdılar. Sonra dəmir dağlara qarşı öyünüb “Kim mənə qalib gələ bilər?” dediyində, Allah atəşi yaratdı. Atəş dəmiri əridincə, dəmir də ram olub sakitləşdi. Sonra atəş hiddətə gəlib öyündü və “Kim mənə qalib gələ bilər?” dedi. Allah suyu yaratdı; su onu söndürüncə atəş də ram oldu. Sonra su öyündü və coşub daşaraq “Kim mənə qalib gələ bilər?” dediyində Allah küləyi yaratdı, külək suyun dalğalarını hərəkətə keçirərək dərinliyində olanları alt-üst edip­ axmasına maniə törətdi. Bunun üzərinə su da ram oldu.
Sonra külək öyünüb qıvrılmağa başlayıb fırtına şəklində əsərək “Kim mənə qalib gələ bilər?” dedi. Allah nə küləyin nə də başqa heç bir şeyin sıza bilməyəcəyi binalar və sığınacaqlar yap­ması üçün insanı yaratdığında külək də ram olub sakitləşdi. Sonra insan da azıb “Kim məndən daha qüvvətlidir?” deməyə başlayınca, Allah ölümü yaratdı. Ölüm ona qalib gəlincə, insan da ram oldu. Sonra ölüm də öz-özünə öyünməyə başladığında, Allahı Təala belə buyurdu: “Özünə öyünmə, səni cənnət və cəhənnəm əhlinin arasında kəsib bir daha da diriltməyəcəyəm.” Bunun üzərinə ölüm də qorxdu (öyünməyi buraxdı). Sonra Rəsulullah sallallahu əleyhi və alih belə davam etdi: “Helm qəzəbə, mərhəmət hirsə, sədəqə də günaha qalib gəlir.”
[1]- Allahın əmr və buyruqlarına itaət etməyi və beləcə yaradılışın hədəfi olan Allaha ibadət etməyi təmin etdiyi üçün, ağıl həm yaradılışın və həm də ölümdən sonrakı həyatın səbəbi sayılar. Savab və cəza da ağılla mütənasibdir; çünki ağılı olmayanın, məsuliyyəti yoxdur və ağılı olan da, ağılı nisbətində məsuldur.
[2]- İbarenin zahiri belədir; lakin əlamətlərin biri əskik olduğundan ötəri bəlkə də “lihusni xulqihi” yerinə “yehsunu xulquhu” ibaresi doğrudur. O zaman mənası belə olar: Təqvalının altıncı sifəti budur: Və gözəl əxlaqlı olar.
(tuhəful-uqul kitabı)
[3]- Yəqin dördüncü əlamət ravilerin qələmindən düşmüşdür.
[4]- Şura/42.
[5]- Tövbə/91.

Düzgün özünüdərkin dünyanı tanımada rolu.

Düzgün özünüdərkin dünyanı tanımada rolu.

İlk öncə bilməyimiz lazımdır ki, dünya insanın həytı, məqsədləri ,istəkləri baxımından onun üçün çox önəmil bir yerdir.Dünya dediyimiz zaman, bizim də içərisində var oldugumuz , məkan və zaman içərisində  mövcud  olan gördüyümüz və yaşadıgımız  aləm nəzərdə tutulur. Yəni dünya , məkan və zaman içərisində bizim həyatımız qərar tutdugu materiya aləmidir.Dünya həyatı deyildikdə də ,zehnimizdə həmin meteriya içərisində bəlli bir nöqtəyə qədər sürdürdüyümüz yaşayış təsəvvür olunur.Biz bir varlıq olaraq özümüzü həmin məkan və zamanın içərisində bir cisim olaraq görür və dərk edirik. Həyatımız bu dünya reallıgında bizə verildiyi üçün , bu dünyanın da bizim həyatımız üçün çox önəmli olması lazım gəlir. Varlıgımızın ilk anlarını da bu dünyada dərk etdiyimizə görə , burada əbədi qalmagımız, əqli dəlillərlə  qeyri-mümkün olsa da, varlıq aləminə qədəm basmagımız səbəbindən həyatımızın əbəs olmasını iddia etmək çox məntiqsiz və agılsız bir görüş olardı. Deməli biz öz varlıgımızı dünyada  əldə etdiyimizə və var olmagımız haqqında burada bilgiyə yetişdiyimizə görə ,biz dünya həyatının əhəmiyyətli olmasını anlamalı , onun müxtəlif yönlərini , insan üçün faydalı olan tərəflərini zərərli cəhətlərindən ayır etməyimiz lazımdır. Həyatın bizə, bizim istəyimiz olmadan verildiyinə və onun ilkin mərhələsinin də  bu dünyada baş verdiyini əminliklə anladıgımıza görə , mütləq bu dunyanın vucudumuz üçün xeyirli və zərərli tərəflərinin öyrənməyimiz üzərimizə düşən vacib bir məsələdir.Həyatda xeyirə yetişmək və şərrdən amanda qalmaq üçün də özümüzü layiqincə tanımalı , nə üçün var edilib, bu dünyaya hansı məqsəd üçün gətirildiyimizi  bilməyimiz çox böyük önəm daşıyır.Təbii olaraq insan üçün dünyayə gəldikdən sonra , ilk önəmli olan məsələ həyatda sag qalıb ondan zövq almaqdır. Bu , bəşər üçün ən ümdə məsələ olub, onu həyatda bir sıra işləri icra etməyə məcbur edir.O, dünya həyatında varlıgını sürdürə bilməsi üçün , müxtəlif müqəddimə işləri görür, həyatı üçün təhlükəli olan amillərdən də cox böyük ciddiyyətlə çəkinməyə başlayır. Deməli, həyatda vucudunu qoruyub sag qalmaq insanın ilkin və davam edən arzusu, onun əksi olan yoxluq isə nifrət etdiyi və qorxdugu  ən əsas şeydir. İnsan bunu yaradılışı etibari ilə fitri olaraq dərk edir  və onun gerçəkliyinə zərrə qədər də olsa şübhə ilə yanaşmır.Dünya həyatında elə bir insan tapılmaz ki,varlıgı özü üçün ən böyük xeyir, yoxlugu isə ən qorxunc bir zərər sanmasın. Hətta insanları bu dünya həyatında bir-birinə birləşdirən, onları bir ailə halına salan, dogub törəməyə rəgbətləndirən və yaxud da digər insanların haqqına təcavuzə yönəldən, onlara zülmü rəva gördürən və onların hayatını məhv etməyə cürətləndirən səbəb də elə bu fitri duygudan yaranır.Varlıgını anlamaq və onun daimi olmasına səy etmək , onun yox olmasından qorxmaq dərki, insanın bu dünyanı dəyərləndirməsi üçün çox vacib faktor olmasına baxmayaraq , onu düzgün anlayıb , faydalı nəticələrini əldə etməsi baxımından kifayət deyildir.İnsanların əksəriyyətinin də bu dünya həyatından faydasız bir nəticə ilə ayrılmasının da kökündə,belə  düzgün olmayan dərkiyyat dayanır.Dünya həyatında faydalı və xeyirli nəticələr əldə etmək , onun mahiyyətinin düzgün dərk olunması və bu həyatın dogru yaşanmasına baglı oldugu kimi,onun da mahiyyətinin düzgün başa düşülməsi , insanın öz varlıgını dərk etməkdə səhvə yol verməməsinə baglıdır.İnsanların öz varlıqları haqqındakı dərkiyyatı, həyatlarının mahiyyətini anlama dərəcələri müxtəlif oldugu üçün ,dünya həyatında onların yaşayış tərzləri də öz müxtəlifliyi ilə seçilir.Bəzən dünya həyatında insanların əksəriyyətinin ,dünyanın zahiri gözəlliklərinə çox düşkün olduqlarını , aşırı dərəcədə həyatın ləzzətlərindən yararlanmaga baglı olduqlarını görürük.Belə insanlar, həddən artıq rahat  həyat , maddi nemətlərlə zəngin olan , murəffəh bir yaşayışa sahib olmaga çalışırlar. Hətta insanların bəzisi, bu yolda müvəqqəti olduqlarını unudaraq,həyatlarının bitməyəcəyini zənn edir,dünyanın maddi nemətləri , zövq və ləzzətləri içərisində əbədi həyat təminatına səy edirlər.Əslində bu cür insanları , dünya həyatının zahiri gözəlliklərinə  olan bu qədər düşkünlüklərinə görə deyil, bəlkə onları özləri haqqında düzgün özünüdərkə sahib olmamalarına görə qınayıb tənqid etmək lazımdır.Belə insanlara,dünyanın və onun zövqlərinin aldadıcı və yalançı olmasını anlatmaqdan öncə , onların öz varlıqlarını , həyatlarını və şəxsiyyətlərini düzgün dərk etmələrini tələb etməli, özləri haqqında dərin bir araşdırma aparmaga sövq etdirməli və rəgbətləndirməliyik.Əyər insanlar əvvəlcə bunun üzərində dogru bir düşüncə əldə edərlərsə,ikinci mərhlədə olan dərkiyyatları da düzgün bir istiqamətdə gedəcək və dünya həyatının həqiqi çöhrəsini görə biləcəklər.. ( ardı var).

İslamda məhdəviyyət əqidəsi

Hər şeydən öncə bilməyimiz lazıdır ki , məhdəviyyət əqidəsi islamda, imamət əqidəsinin bir hissəsini təşkil edir.Ona görə də mehdiçilik  inancını düzgün və kamil bir şəkildə başa düşmək üçün , imamət əqidəsini tamm və dolgun şəkildə öyrənməyimiz lazımdır.İslam etiqadında imamətin yerini  və keyfiyyətini  dərk etmədən, mehdi əqidəsini də kamil bir şəkildə ələ gətirməyimiz mümkün olmayacaq.Çünki məhdəviyyət inancı islam əqidə usulunun müstəqil bir qanadı olmayıb,imamət əqidəsinin bir budagı halındadır və bilavasitə onun tamamlanması üçün , var olması zəruri olan bir məsələdir.İndi isə bilməyimiz lazımdır ki, niyə biz mehdiçilik əqidəsinə yiyələnməliyik və bu inanca sahib olmasaq hansı naqislik bizim etiqadımıza yol tapa bilər?                                                                                                                                                                                                  Kainatın xaliqi olan Allah-təala insanlıq üçün din olaraq islamı seçmiş və bütün göndərilmiş peygəmbərlər də bu dinin dəyərlərinin bəşəriyyətə hakim olması  üçün ardıcıl olaraq göndərilmişlər.Deməli din ilahi səfirlərin bəşəriyyətin həyatını ədalətli bir nizama salmaq üçün gətirdikləri qanunlar toplusudur.Din adalanan bu dəyərlər toplusunun bəşəriyyəti hidayət etmə baxımından müxtəlif cəhətləri vardır.Dinin bir silsilə dəyərləri vardır ki, bəşəriyyətin saglam inanc, əqidə və düşüncəsinin  formalaşmasına xidmət edir.Bunun içərisinə , bəşərin yaradıcıya olan düzgün etiqadı, yaradıcı ilə insanlıq arasında rabitə yaradan ilahi səfirlərə və kitablara olan dolgun əqidəsi ,axirət dünyası və digər zəruri məsələlərə  aid olan  inancı  daxil olur.Dinin digər dəyərlər sistemi də vardır ki, bura  insanın rəbbi qarşısında olan vəzifələri və huquqlarının bəyanı daxil olur.Bu qanunlar və huquqlar onun rəbbi qarşısında necə bir qul olmasını , hansı əxlaqi fəzilətlərə sahib olub ,hansı nəfsani rəzalətlərdən özünü paklamasını ona bəyan edir.

  Dinin bəşəriyyət üçün gətirdiyi çox önəmli digər bir özəlliyi də vardır ki,bu, onun dünya həyatının nizamının necə qurulması ilə əlaqəli olan yönüdür.Təbiidir ki, insan bu dünya həyatında yaşadıgı üçün, fərdi və ictimai həyatını kontrol edən bir nizama tabe olması lazımdır.Bu insanların toplum olaraq bir-birinə qarşı olan huquq və vəzifələrini anlaması,dünyəvi  münasibətlərində ədalət və inasfın qoruması  və buna riayət etməsi baxımından zəriridir.Ona görə də din, bəşəriyyət üçün seçilmiş ali bir dəyərlər  sistemi gətirdiyinə görə toplumun bu cəhətdən ehtiyacını mükəmməl olaraq qarşılama gücünə malikdır.İnsanın bu dünya həyatına əbəs yerə gəlməsinin düşünülməsi ,agılın hökmü ilə qeyri-mümkün olduguna görə,insanı yaradanın onu  müəyyən bir məqsəd üçün yaratdıgı danılmazdır. Buna görə də ,onun insana yaradılış qayəsi və məqsədini anlatması , yaradılış hikmətinin gərəkdirdiyi bir şeydir.Ümumi olaraq insanın həyatı , dünya və axirət mənzillərindən ibarət oldugu , bu iki həyatın da bir-biri ilə qırılmaz bir rabitəsinin oldugu üçün , mütləq ona bu dünyadakı həyatını necə qurmasını və hansı nizama tabe olmasını bəyan etməlidir.Elə ilahi səfirlərin göndərilməsinin hikmətlərindən biri də, bəşərə dünyada hansı qanunlar və dəyərlər sisteminə tabe olaraq yaşamasını onlara təlim etməkdir. Buna görə də belə əhəmiyyətli məslədə dinin laqeyid qalıb insan üçün heç nizam təqdim etməməsi  düşünülən bir şey deyildir. Çünki bu insanlıgın gələcəyi və aqibəti baxımından çox önəmlidir.Bəşəriyyətin peygəmbərlərin gətirdikləri dəyərlər sisteminə tabeçiliyi onun həyatının müxtəlif cəhətlərini əhatə edir.Toplumlar yer üzündə insanın yaradılmasından bu günə qədər,göndərilən bir peygəmbərsiz və yaxud sabit bir şəriətsiz olmadıgı üçün, əsrlər və minilliklər boyu , bu ilahi dəyərlər müəyyən dərcədə yaşanmış və bü gün də yaşanmaqdadır.Ona görə də, bu cəhətdən,  ilahi məqsədin qismən də olsa , həyata keçdiyini qəbul etmək olar.Çünki, hər peygəmbər dönəmində onun gətirdiyi qanunlara tabe olan insanlar olmuş və hər şəriətin də, öz zamanında qanunlarına tabe olaraq həyatlarını davam etdirən  toplumlar   var olmuşdur.

       Lakin, bəşəriyyət üçün ilahi dərgahdan müəyyən edilmiş həyat nizamı və əxlaqi dəyərlər sistemi  tam kamil bir şəkildə hələ də tətbiq edilə bilməmişdir.Deməli, insanlıq üçün ilahi qərəz və məqsəd hələ də həyata keçmiş deyildir.Buna baxmayaraq , peygəmbərlərin gətirdikləri şəriətlərdə, bunun həyata keçəcəyi bildirilmiş və həmişə ideya olaraq onların missiyasında mövcud olmuşdur.Əslində peygəmbərlərin silsiləvi olaraq göndərilməsinin də hikməti bundan ibarətdir.Peygəmbərlik tarixini izləsək , bir peygəmbərin dönəmi sona çatdıgında onu digərinin dönəminin izlədiyini görərik.Bəzən də bir neçə peygəmbər bir şəriət dövrünü tamamlamaq üçün ardıcıl göndərilirlər.Məsələn;Həzrət Musa (ə s) dan sonra gələn  bəni-israil  peygəmbərləri Onun şəriət dönəmini tamamlamaq üçün göndərilən elçilərdir və ayrıca bir şəriət də gətirməmişlər.Onları həqiqətdə HZ  Musanın şərətini diriltmək və tətbiq etmək üçün göndərilən səfirlər adlandırmaq olar.Deməli, Allahın din olaraq seçib bəyəndiyi qanunlar və dəyərlər toplusu əvvəlcədən kamil olaraq qəaralaşdırılmışdır.Lkin cəmiyyətə tətbiq edilməsi baxımından silsiləvari olaraq şəriətlər dönəmi şəklində göndərilmişdir ki, zaman-zaman bəşərin şüuruna və həyatına hakim olsun.Belə olmasaydı bir peygəmbərin sabit şəriətlə gəlməsi kifayət edər , silsiləvari şəriət dəyişikliklərinə də ehtiyac duyulmazdı.Beləliklə, bəzən bir peygəmbərin  şəriət dönəmi uzun müddət hakim olur, ondan sonra da çoxlu peygəmbərlərin gəlməsinə baxmayaraq , o şəriət dəyişilməz olaraq  qalır.Bunun hansı səbəblərdən dogmasını , hikmətinin nədən ibarət olmagını bilməyimiz lazımdır.Əslində bu məsələ saglam bir  əqli muhakimə ilə  yanaşsaq , bir peygəmbərin gətirdiyi şəriət  uzun bir zaman üçün sabit qalacaqsa , ondan sonra  peygəmbərlərin   göndərilməsinin zahirən bir mənası qalmır.Çünki onlar da eyni şəriətə dogru dəvət edirlər.Deməli,  burada  başqa səbəblər və hikmətlər də mövcuddur ki, onların zəruriliyi sonrakı peygəmbərlərin gəlişini vacib edir.Bu , ilahi qanunları ehtiva edən şəriətlərin sahibi olan peygəmbərlərin  məqam və keyfiyyətləri ilə baglı olan bir məsələdir.Şəriəti gətirən və onu cəmiyyətə tətbiq etməyə çalışan peygəmbər Allahın elçisi olmaqla yanaşı,bir sıra üstünlük və fəzilətlərə də yiyələnmiş olmalıdırlar.Bu fəzilətlərdən ən önəmlisi və vacib olanı onların ismət məqamına sahib olmalarının zəruri olmasıdır.İsmət məqamı peygəmbərlərə Allahın lütfü olaraq verilmiş ən böyük fəzilətdir ki, onunla günahdan , xətadan, səhvdən və şəriəti tətbiq etməkdə hər hansı bir yanlışlıqdan tamamilə uzaq olurlar.Çünki, şəriətin içinə aldıgı ilahi qanunlar toplusu , Allah tərəfindən insanlara nəql olunmaqda, xətaya ugramaqdan   qorunmasından daha çox , onların toplum içərisində səhvə yol verilmədən düzgün tətbiq edilməsinə ehtiyac vardır.Ona görə də qanunların kimin əlində və kontrolunda  olması  , onların saglam və dəyişilməz qalması üçün çox önəmlidir.Bu səbədən dolayı ilahi öhdəlikləri boyunlarına götürmüş şəxslər,Allah tərəfindən bu ismət məqamına seçilmiş olurlar.Belə olmasa idi şəriət sahibləri kiçik bir sapmanın nəticəsində , xətaya yol verər , şəriətin dəyişikliyə ugramasına və yaxud yanlış tətbiqinə səbəb olardı.Bunu anladıqdan sonra , sabit bir şəriətin uzun zaman  üçün tətbiq edilməsinə görə ardıcıl olaraq peygəmbərlərin göndərilməsinin hikməti bizə aydınlaşmış olur. Şəriətlərin tarixi keçmişinə nəzər yetirdikdə görürük ki,son olaraq peygəmbərlərin göndərilməsi, rəhmət peygəmbəri həzrəti Muhəmmədlə sona çatır və nübüvvətə xitam verilir.Sonuncu  peygəmbərin dönəmi bitdikdən sonra , nəbilik missiyası sona çatır və son dəyişməz bir şəriət, islam şəriəti və onun qanunlar toplusu bəşəriyyət üçün ölçü olaraq qərarlaşdırılır. Bu dönəmin dəyişməz olacagı və qiyamətə qədər sabit qalıb, ümumbəşəri bir missiya olacagı hardan anlaşılmalıdır.?Hər şeydən əvvəl bu şəriətin dəyərləini daşıyan kitabın necə bir kitab olmasını bilməyimiz lazımdır.Sonuncu  şəriəti  təmsil  edən  ilahi kitab, özündən əvvəlki  kitablardan fərqli olaraq,risalətin artıq kitab halında dəyişməz qalacagını bildirən müqəddəs  bir  mənbədir. Bu müqəddəs mənbə , heç vaxt  dəyişilməyəcəyini  bəyan etmiş, qiyamətə qədər də hökümlərinin yeganə qurtuluş mənbəyi   olacagını  bildirmişdir.Deməli , peygəmbərlik dönəminə xitam verilmişdir  və  Allahın qanunları bundan sonra yalnız  bu kitaba əsaslanaraq tətbiq edilməlidir.Artıq  bəşəriyyətin dünya və axzirət səadətini təmin edə biləcək ,  bütün   həqiqətlər  bu kitabda bəyan edilmişdir, yeni  kitaba və qanunlara ehtiyac qalmamamışdır. Bu, kitab demək olar ki, risalət yükünü öz içində daşımaqdadır , bəşərin də ehtiyac  duydugu , həyati  əhəmiyyətli  bütün dəyərləri , dəyişilmədən özündə qorudugunu  iddia etmişdir.Lakin bir kitabda dəyərlərin, qanunların  və hikmətlərin təhrif olunmadan qorunub saxlanılması, onların düzgün anlaşılaraq kamil bir şəkildə tətbiq edilməsi üçün kifayət deyildir. Bu kitab, nübüvvətin bir qayəsini , yəni  ilahi  vəhy və həqiqətlərin düzgün şəkildə alınıb  qorunmasını  təmin etsə də , onun digər qayəsi olan , düzgün anlaşılaraq cəmiyyətdə mükəmməl   bir formada  tətbiq olmasını öz öhdəsinə almamışdır. Elə bu səbəbə  görə, peygəmbərlərin  ilahi missiyasının Qurani-kərim tərəfindən  mükəmməl bir şəkildə çatdırılkıb tətbiq olundugunu  demək boş bir iddiadan başqa bir şey deyildir. Digər tərəfdən də Quran, bütün peygəmbərlərin   ümumi məqsədi olan,  ilahi hikmətlər və həqiqətləri  daşıdıgını   və bünların nəhayətdə kamil bir şəkildə bütün dünyada  həyata keçəcəyini aşkar iddia etməkdədir.Əyər həqiqətən də Quran iddia etdiyi hikmət , fəzilət və islahatlar bir zaman tam kamil olaraq dünyada həyata keçəcək və bəşəriyyət üçün əvəzolunmaz dəyərlərə çevriləcəksə, bunun necə baş verməsini də bilməyimiz çox vacibdir. Bu məsələnin üzərindən ötəri keçməyib, dərindən təfəkkür etməyimiz lazımdır. Əvvəldə qeyd etdiyimiz  kimi,  peygəmbərlərin məsumluq məqamına  sahib olması , ilahi vəhy və hikmətlərin təhrif olunmadan  və xətaya yol verilmədən toplumun həyatına tətbiq edilməsi üçündürsə, quranın həqiqətlərinin  və dəyərlərinin saglam tətbiq  edilməsi  isəmət  məqamına  sahib olmayan bir peygəmbər olmadan necə mümkün olacaq?

   Əyər,  peygəmbərlik  məqamının məsumiyyəti  tələb etməsi , ilahi kəlamların düzgün alınıb, səhvə yol verilmədən  həyata keçirilməsi  üçün lazımdırsa  və bunun bir yönü, yəni  ilahi kəlamların səhvsiz  alınıb qorunması  artıq həyata keçmişdirsə, yeni peygəmbərin gəlməsinə artıq ehtiyac qalmamışdır. Lakin ,məsumiyyət məqamına hələ də ehtiyac qalmışdır. Ç ünki,  təhrif olunmadan qorunub saxlanılan ilahi kəlam , ilahi məqsəd və qayəyə uygun olaraq həyata keçməsi hələ ki, təmin edilməmişdir.N əticə  olaraq  dünya  məsum insanın varlıgından  bu günə qədər ehtiytacsız olmamışdır.Belə olan təqdirdə, pəygəmbərli dönəminin bitməsi ilə, məsumiyyət dönəminin bitməməsi lazım gəlir, əks təqdirdə, Quranın iddiya etdiyi ümumbəşəri rəhmət və ədalət  dönəminin hakim  olmasını həyata keçirmək qeyri mümkün olacaq. Çünki bu,risalətin alınıb qorunması qədər əhəmiyyətə malikdir və onun həyata keçməsi  birincidən daha çox ismət məqamını tələb edir. Allahın dini zaman-zaman peygəmbərlər vasitəsi ilə bəşəriyyətə gətirilmiş  və bu günə qədər qorumuşdur. Bu müqəddəs missiya ta əvvəl gündən məsum insanlar tərəfindən reallaşmışdır.Lakin ilahi dinin  dünyadakı ədalətli hakimiyyəti hələ də həyata keçməmişdir.Bu o deməkdir ki, daha agır , çətin bir sınaq və məsuliyyət  həyata keçmədən qalmışdır.Belə daha agır mükəlləfiyyət və imtahanın məsum bir insan olmadan, adi bir fərd vasitəsi ilə  həyata keçməsi , saglam aglın qəti mühakiməsi ilə qeyri-mümkün olan bir işdir.Nəticə olaraq dərk edirik ki, məsum bir insanın olmasaına ehtiyac vardır, lakin bu məsum bir insanın eyni zaman da peygəmbər olması da lazım deyildir.Çünki,  bu sifətə sahib oılan şəxs ,Allahdan yeni heç bir şey gətirməyəcək, əksinə sabit  və dəyişilməz qalan hökm və hikmətləri dünyada insanlıga hakim edəcəkdir.Yer  üzərində, insanlıgın əbədi arzüsü olan ədalətin  bərpa olunması,  Quran dəyərlərinin bəşəriyyətə yayılıb örnək  və ülgü olması , belə bir şəxsiyyət  tərəfindən  reallıga çevriləcəkdir.Belə məsüm insanın varlıgına ehtiyac, dünyada təkcə  ədalətli bir sistemə baglı olan ümumbəşəri bir hakimiyyətin  qurulmasına görə deyildir. Onun varlıgına olan ehtiyac, insanların dini həqiqətləri ələ gətirməkdə  səhvə və xətaya düşməmələri , ilahi hökümləri kitab və sünnətdən  düzgün şəkildə əldə etmələri baxımından  da duyulmaqdadır. Peygəmbərlər , ilahi hikmətləri vəhy yolu ilə insanlar içərisinə gətirir, bir müddət bu həqiqətləri təblig etdikdən sonra  haqqa qovuşurlar. Onlardan sonra , gətirdikləri müqəddəs dəyərlər  və hökümlərin  təhrifə yol verilmədən  sonrakı nəsillərə ötürülməsi lazımdır. Bunun üçün xüsusi bir elmə sahib olub, ilahi kitabların batininə  agahlıgı olan, peygəmbərlərdən  ilahi  əmanəti  əxz  etmiş xüsusi canişinlərin  var  olması  mütləq  zəruri olan bir ehtiyacdır. Əyər belə olmasa, peygəmbərlərin gətirdiyi ilahi kəlamlar , hikmətlər və elmi həqiqətlər, batini bilgisi olmayıb yalnız zahiri məlumatlara sahib  olan insanlar tərəfindən  yanlış  anlaşılaraq  , təhriflərə məruz qoyulub  insanlara təhvil verilər. Bu isə ixtilafların, bidətlərin , təhriflərin  və xurafatların  baş qaldırıb yayılmasına  gətirib çıxardar ki, bunun da sonu zəlalətdir. Ona görə də, peygəmbərlərdən sonra  məsüm imamların  var olması  saglam agılın hökm etdiyi  qəti və zəruri bir şeydir. Buna bəşəriyyətə son peygəmbər olaraq göndərilmiş həzrəti Muhəmmədin şəriətində   daha çox etiyac duyulur.Çünki, onun gətirdiyi şəriət özündən qabaqkı bütün şəriətlərin hökmünə xitam vermiş  və nəsx etmişdir.Peygəmbərdən sonra da, belə bir əbədi və ümumbəşəri  olan şəriətin   qurana əhatəlki bilgisi  olmayıb , məsum insan olmayan   adi insanların öhdəsinə  buraxılması, ilahi qərəz və məqsədə uygun  olmayan bir şeydir. Beləliklə,  sonunda agılı əsas götürərək qərəzsiz düşünən insan  imamət əqidəsinin  haqq olmasını anlayıb, peygəmbərdən sonra da  məsumiyyət dönəminin davam etməsinə  inanacaq.Məhdəviyyət əqidəsi də imamət əqidəsindən şaxələnən bir budaqdır ki, imamətin ilahi bir seçki ilə olub  bu gün də davam etdiyini   göstərir. Çünki, məhdəviyyət əqidəsi ,imamət əqidəsinin  praktik olaraq həyata keçməsini , onda  olan xüsusuyyətlərin əməli olaraq  yaşanmasını  bəyan edən bir  əqidədir.

(Dadash Dadashov)