Allahın elçisi Hz. İbrahim Xəlil əleyhissalam, bu günki İraqın cənubunda qalan "Mavərəünnehir" bölgəsindəki Babil Sivilizasiyasının "Averkəldanian" şəhərində doğuldu, burada yetişib böyüdü. "Avər", köhnə Farsca bir söz olub şəhər mənasını verər. İranlıların Babili ələ keçərdikdən sonra, orada bu şəhəri qurmuş olmaları ya da bu ölkədə qalib qövmün dilinin rəvac tapmış olması ola biləcəkdir. Babil və Hz. İbrahimin doğum yerində Farsca dilinin danışılmaqda olduğunu göstərən bir başqa dəlil də, Hz. İbrahimin "ata" deyə xitab etdiyi əmisinin Quranı Məciddə adı çəkilən, yəni "Azar" adıdır:
"Hanı İbrahim, atası Azəra belə demişdi: Sən bütləri ilahlarmı əldə edirsən? Doğrusu mən, səni və qövmünü açıq-aşkar bir pozğunluq içində görürəm." (Ən'am/74)
Hz. İbrahim, işdə bu şəhərdə (Avərkeldanian) peyğəmbərlik mövqesinə çatdı və güclü bir iradə və bənzərsiz bir imanla zalım Nemruda etiraz etdi, onunla mübarizə etdi. Nəmrud, həm tanrılıq iddiasında idi, həm də bütpərəstlik inancını qorumağa çalışırdı. Bu amansız mübarizəni Hz. İbrahim qazandı. Nəmrud isə yalnız məğlub olmaqla qalmayıb bu mübarizədə canını da itirdi və yoxluq uçurumuna diyirləndi.
Nəmrudun ölümüylə birlikdə xalq onun zülmünden xilas olmuşdu. Bunun üzərinə Hz. İbrahim, yoldaşı Sara və qardaşının oğulu Hz. Lutla birlikdə Mavərəünnehir bölgəsindən ayrılaraq Suriyaya doğru yola çıxdı. Məqsədi, dünyanın başqa yerlərində də qafil xalqın yuxuya getmiş vicdanlarını oyandırmaq, zehinləri xurafat və batil inanclardan təmizləyərək insanları bir və tək olan Allaha çağırmaq idi.
Hz. İbrahim, Suriyanın Günəşə, Aya və ulduzlara tapınan müşrikləriylə lazımlı münazirə və müzakirələrə girərək onları işıqlandırıb vəzifəsini tamamladıqdan sonra oradan Fələstinə keçdi. Ardından, Fələstində üz verən şiddətli qıtlıq səbəbinə oradan da ayrılmaq məcburiyyətində qaldı və Misirin yolunu tutdu. Uzun bir müddət Misirdə yaşadıqdan sonra həyat yoldaşı Sara və onun namuslu, iffətli, dürüst və möhkəm xarakterli Misirli xidmətçisi Həcərlə birlikdə təkrar Fələstinə döndü.
Hz. İbrahimlə Sara uzun illər birlikdə yaşadıqdan sonra qocalmış, ancaq yadigar buraxacaqları bir tək uşaqları olmamışdı. Eyni zamanda Hz. İbrahimin xalasının qızı da olan qiymətli həyat yoldaşı Sara, Allah Rəsulunun hələ övlad sahibi ola bilməməsinə içdən içə kədərlənirdi. Bu səbəblə Hz. İbrahimə öz kənizi Həcərlə evlənməsini tövsiyə etdi, "Bəlkə Allah Təala ondan sənə bir övlad verər də beləcə sənin təmiz soyun yer üzündə baqi qalar." dedi.
Saranın tövsiyə etdiyi bu evlilik reallaşdı və Allah Təala İbrahimlə Həcərə bir övlad verdi. Adını İsmayıl qoydular. İsmayıl çox sevimli və gözəl bir uşaq idi. İsmayıl danışmağa və hərəkətləriylə hər kəsə özünü sevdirməyə başlayınca, nəhayət bir qadın olan və ana ola bilməmənin ağrısıyla yaşayan Sara, qadınlıq duyğularını kontrol edə bilməyib bu vəziyyətdən narahatlıq duymaga başladı. Ərinə, Həcərlə evlənməsi yolunda tövsiyə etmiş olmasına baxmayaraq bu vəziyyətdən narahatlıq duyurdu. Hacərin uşağını görməyə dözüm edə bilməyəcək bir ruhi vəziyyətdə olduğunu özü də görməkdə idi...
Uzunca bir müddət bu vəziyyətə dözüm göstərib səbr etdisə də, nəhayət bir gün, Hz. İbrahimdən, Həcərlə oğulunu götürüb uzaqlara aparmasını və quş uçmaz, karvan keçməz bir yerdə onları buraxıb gəlməsini istədi. "Elə bir yerə burax ki, nə diri qaldıqlarının xəbəri çatsın mənə, nə də öldüklərinin." dedi.
Bunun üzərinə Hz. İbrahimə; "O uşağa, əslində Saranın öz haqqından imtina edərək fədakarlıq göstərməsi sayəsində sahib olduğundan və Sara sonsuz bir qadın olduğu üçün günüsünün uşağını görməyə əlbəttə ki dözüm edə bilməyəcəyindən dolayı onun xahişini yerinə yetir." şəklində vəhy olundu. Allah Təala, bu vəhyin ardından, sürətlə hərəkət edən "Burak" adlı bir minik göndərdi. Hz. İbrahim, Həcər və İsmayıl bu miniklə Fələstindən havalanaraq bu günki Məkkə şəhərinin olduğu yerə endilər.
Hz. İbrahim, Allah Təalanın əmriylə Həcər və kiçik balasını kimsəsizmi kimsəsiz, gözlərdən iraq, dörd bir tərəfi sıradağlarla əhatəli, ürküdücü bir vadidə buraxıb Fələstinə döndü.
Bu həm İbrahim, həm də Həcər üçün böyük bir imtahan və bizim ağılla dərk edə bilmədiyimiz bir təqdiri ilahi və qədər idi. Ancaq, bu imtahan və qədər nəticəsində ortaya çıxan gerçəklərdən bu gün xəbərdarıq və nəticəsini şəxsən görməkdəyik...
Hz. İbrahim, Həcər üçün gətirdiyi bir qədər suyla bir miqdar yeməyi orada buraxaraq Həcərə, bundan sonrası üçün Allahın fəzlinə güvənməsi və ümidini yalnız Onun lütf və kərəminə bağlaması lazım olduğunu xatırlatdı. Həcər, bu kimsəsiz, gözlərdən iraq və bir o qədər də ürküdücü və dəhşət verici yerdə kiçik balasıyla yapa yalnız qalmışdı. Bütün ürəyiylə Allaha sığınaraq Onun fəzlindən ümüdlü bir intizarla gözləməyə başladı.
Bir müddət sonra su və yemək tamamilə bitmişdi. indi Həcər, aç və susuz idi. Aclıq və susuzluqdan, gedərək sinəsindəki süd də kəsilməyə başladı; kiçik balası İsmayıl səbirsizlənir, davamlı ağlayırdı. Sinəsində bir damla süd yox idi; körpənin vəziyyəti getdikcə pisləşirdi. Həcər pərişan idi; nə edəcəyini bilməyirdi. Çarəsiz, yerindən durub ümidsiz bir şəkildə su axtarışına başladı.
O sırada qarşıdakı "Səfa" dağına ilişdi gözü; dağın yamacında bir çay görünürdü. Sevinclə o tərəfə doğru qaçdı Lakin dağın yamacına çatdığında orada su olmadığını gördü. Ətrafına quş baxışı baxa bilmək məqsədiylə Səfa dağının təpəsinə dırmaşdı; o ətrafda hər hansı bir axar su və ya su yığını varsa, buradan görə bilərdi. Təpəyə çatdığında, qarşı dağın (Merve) ətəyində, oraya bir kilometr uzaqlıqdakı bir məsafədə hər tərəfin dalğa dalğa qabaran sularla dolu olduğunu gördü. Səfadan həyəcanla aşağı enərək Merveyə doğru qaçdı. Ancaq, dağın yamacına çatdığında, hər tərəf kimi buranın da yalnız qum və çınqıl daşlarıyla örtülmüş olduğunu gördü.
Su tapa bilmək ümidiylə bu dəfə də Mervenin təpəsinə çıxıb ətrafına boylandı və heyrətlə, qarşıdakı Səfa dağının yamacında su olduğunu gördü. Halbuki bir az əvvəl orada idi, suyun necə də fərqinə vara bilməmişdi! Mervedən enərək sevinclə Səfaya doğru qaçdı...
Bu gediş ardıcıl tam yeddi dəfə təkrarlandı...
Həcər artıq su tapmaqdan ümidini yaxşıca kəsmiş, Səfa və Mervenin yamaclarında görüb də su zənn etdiyi şeyin əslində günəşdə parlayan qumların yaratdığı bir ilğım olduğunu anlamışdı. Həcərin Səfayla Merve arasındakı bu gediş gəlişi, onun təmiz xatirəsi olmaq üzrə İslami həcc mərasimində də baqi qaldı. Necə ki bu gün həccə gedən hər kəs, istər kişi, istər qadın olsun, Səfayla Merve arasında bu şəkildə yeddi dəfə gedib gələrək Həcərin xatirəsini yad etməkdədirlər.
Su tapmaqdan ümidini kisən Həcər, aclıqdan əldən düşmüş bir vəziyyətdə orada buraxdığı kiçik körpəsi İsmayılın nə vəziyyətdə olduğunu anlamaq üçün Kəbəyə doğru döndü və oraya çatdığında bu dəfə kiçik İsmayılın yerə sürdüyü ayağının altındakı torpaqdan bir mənbə fışqırdığını gördü. Allah Təalanın fəzlinə olan inancıyla, bunun qeybi bir möcüzə olduğunu anlamışdı. Həcər, əvvəl körpəsinin yüzünə bir az su səpdikdən sonra onun dodaqlarını və ağızını suyla islatdı. Daha sonra özü də su içdi, sinəsi südlə dolunca körpəsini doyana əmizdirdi.
Suyun bu şəkildə yerdən qaynayıb çıxmasına Ərəbcədə "zəmzəm" deyilir. O gün bu gündür söz mövzusu mənbə qaynayıb axar. Bu gün "Zəmzəm Quyusu" deyilən quyu və içindəki mübarək suyun tarixçəsi budur.
O uzaq və kimsəsiz diyarda yerdən belə bir mənbə fışqırınca, quşlar özlərinə xas güclü həssaslıqlarıyla dərhal suyun qoxusunu hiss edərək yüzlərlə kilometr kənardan Məkkə vadisinə doğru axın etməyə başladılar. Yemənin zadəgan Ərəblərindən olan və uzun surədir Hicazın gizli bir bölgəsində həyatını davam etdirən "Cürhüm" boyu, quşların gediş gəlişlərində izlədikləri yolu izləyərək bu nöqtəni tapmaqda gecikməmiş və Həcərin icazəsiylə oraya yerləşmişdi. Beləliklə Məkkənin bir şəhər olaraq ilk meydana gəlməsi tamamlanmış oldu.
İsmayıl burada böyüdü, bu nəcib və təmiz soylu qəbilədən bir qızla evləndi; anası və o ömürlərinin sonuna qədər buradan ayrılmadılar, burada yaşayıb burada öldülər. Mübarək məzarları, Kəbənin kənarında, bu gün "Hicri İsmayıl" deyilən yerdədir.
Bu vaxt İbrahim eyni vəsiləylə, yəni Burak"la bir neçə dəfə Fələstindən Məkkəyə gəlmiş, yoldaşını və oğulunu görmüşdür. Necə ki bu ziyarətlərindən birində, Allah Təala tərəfindən vəhy gəlmiş və artıq inkişaf edib cavanlıq çağına çatmış olan İsmayılla birlikdə Kəbə binasını yenidən tikmələri əmr olunmuşdu.
İsmayıl daş gətirib atasına verir, o da daşları üst üstə qoyaraq Kəbənin divarını yüksəldirdi. Beləcə Beytullahın inşası tamamlanmış oldu. Allahın Evinin istehsalı tamamlanınca, İbrahim; "Rəbbim!" dedi, "Buranı əmin və təhlükəsiz bir şəhər et, burada yaşayanlara bol ruzi ver."
Qurani Kərim, bu inkişafı belə izah edir:
"Bu Evi (Kəbə) insanlar üçün bir toplanma və təhlükəsizlik yeri etdik. İbrahimin məqamını namaz yeri qərar edin. İbrahim və İsmayıla da; "Evimi təvaf edənlər, itikafa çəkilənlər, rüku və səcdə edənlər üçün təmizləyin." deyə əhd verdik. İbrahim; "Rəbbim, buranı təhlükəsiz bir şəhər et və xalqından, Allaha və axirət gününə inananları məhsullarla ruzi verdir." demişdi də Allah; "Küfr edəni də az bir müddət faydalandırar, sonra onu atəşin əzabına uğradaram. Nə də pis bir dönüşdür o." demişdi. İbrahim və İsmayıl Kəbənin sütunlarını yüksəltdiklərində (belə dua etmişlər idi): "Rəbbimiz, bizdən bunu qəbul buyur; şübhə yox ki sən, eşidən və bilənsən. Rəbbimiz, ikimizi sənə təslim olmuş (Müsəlmanlar) et, soyumuzdan da sənə təslim olmuş (Müsəlman) bir ümmət et, bizə ibadət üsullarını göstər və tövbəmizi qəbul et; şübhə yox ki sən, tövbələri qəbul edən və əsirgəyənsən. Rəbbimiz, içlərindən onlara bir peyğəmbər göndər; onlara sənin ayələrini oxusun, kitabı və hikməti öyrətsin və onları təmizləsin; heç şübhəsiz, sən güclü və üstün olansan, hökm və hikmət sahibisən!" (Bəqərə, 125-129)
" İbrahim belə demişdi: "Rəbbim, bu şəhəri etibarlı et, məni və uşaqlarımı bütlərə qulluq etməkdən qoru. Rəbbim, həqiqətən onlar, insanlardan bir çoxunu çaşdırıb sapdırdı. Bundan belə kim mənə uyarsa, artıq o məndəndir; kim də mənə üsyan etsə, şübhəsiz sən bağışlayansan, əsirgəyənsən. Rəbbimiz, həqiqətən mən, uşaqlarımdan bir qisimini Beyti Haram yanında, əkinə uyğun olmayan quraq bir vadiyə yerləşdirdim; Rəbbimiz, namaz qılsınlar deyə. O halda, insanların bir qisiminin ürəklərini onlara yönəlt və onları nemətlərinlə ruzi verdir; ümid var ki şükr edərlər." (İbrahim, 35-37)
Həcərin adı Quranda zikr edilməmişdir. Lakin, bura qədər izah etdiyimiz macəranın hamısının, yəni İbrahimin Fələstindən Hicaza gəlişi səbəbinin, övladları üçün dua etməsinin, İbrahim və Bəqərə Surələrində İbrahimlə İsmayıldan nəql edilərək izah edilənlərin tamamilə Həcərin həyat hekayəsindən bir hissə olduğu və gerçəkdə bu nəql edilənlərin Həcəri izah etdiyi və bu qiymətli qadının, Hz. İsmayılın anası olduğu da açıq-aşkar ortadadır.
