ŞİƏNİN BÖYÜK FƏQİHİ ŞƏHİDİ SANİNİN QISA TARİXÇƏSİ

ŞƏHİDİ SANİ


Şiə üləmasının qabaqda gələn, hörmətli fəqihlərindəndir. Əsl adı Şeyx Zeynuddin b. Əli b. Əhməd Amuli Cebai olan və Şəhidi Sani ləqəbiylə tanınan bu uca fəqih, 13 Şevval 911 (h.q)da, elm və fiqh ailəsində dünyaya gözlərini açmışdır.

Şiənin barmaqla göstərdiyi, vucuduyla fəxr etdiyi, İslami elmlərin ənginliklərini ən dərin detallarıyla araşdıran, fiqh və içtihat sahəsində İslam Fiqhinin təməl daşlarını meydana gətirən seçmə Şiə üləmasından biri olan Şəhidi Sani, səmərəli həyatı boyunca verdiyi əsərlər baxımından mislinə nadir rast gəlinən fəqihlerden biri olmuşdur.

Şəhidi Sani, on birinci əsrdə yaşamış, həyatı boyunca bezmədən usanmadan səy göstərmiş və  xüsusi bir əzmlə Ali- Məhəmməd (s.a.a)ın fiqhini dünyanın müxtəlif bölgələrinə yaymağı bacarmışdır.
Şəhidin Oğulu

Bu uca şəxsiyyətin səmərələrlə dolu həyatının bərəkətlərindən biri də Maalimid-din fil-Üsul kimi qiymətli bir kitabı İslam ictimaiyyətinə hədiyyə edən hörmətli, alim və araşdırmaçı yazar Allame Əbu Mənsur Cemaluddin Həsəni yetişdirmiş olmasıdır.

Əbu Mənsurun yazdığı və qısaca Maalim olaraq bilinən bu kitab da eynilə atası Şəhidi Sanının ər-Ravzat'ül-Behiyye adlı əsəri kimi əsrlərdir elm mərkəzlərində İslami elmlər təhsil alan tələbələrin imtina edilməz dərs kitabı olaraq oxunmuş və hələ də də oxudulmaqdadır.
Təhsili və Səfərləri

1- Şəhidi Sani (r.ə), atası Nuruddin Əli b. Əhmədin yanında müqəddimə dərslərini oxuduqdan sonra Meys Qəsəbəsinə gedərək təhsilinə orada, Şeyx Əli b. Abulalı Meysinin (ö. 938 h. q) yanında davam etdi. Əllamə Hilliyə aid Şerai'ul-Ahkam, İrşad və Qavaid kitablarını burada oxudu. Təhsilinin davamı üçün buradan da müxtəlif ölkələrə səfər etdi.

2- Şəhidi Sani, daha sonra Kerek Nuha keçdi. Nahv və Üsul dərslərini Cəfər Dəfəkidən aldı. Üç il Cebədə iqamət etdikdən sonra 937 ilində oradan da Şama keçdi. Böyük filosof və eyni zamanda həkim olan Şeyx Məhəmməd b. Mekkidən tibb, hikmət və heyət dərslərini öyrəndi. Şeyx Əhməd Cabirin dərslərinə qatıldı. Tecvid sahəsində yazılan Şatibiye adlı kitabı onun yanında oxudu. Səhihi Müslim və Səhihi Buxarini də Şamda, Şemsuddin Tulunun yanında oxudu.

3- Yorulmaq bilməyən bu uca şəxsiyyət, 942 (h.k)da Misirə doğru hərəkət etdi. Burada da Ərəb Ədəbiyyatı, Üsulu Fiqh, Hendese, Maani, Bəyan, əruz, Məntiq, Təfsir vs. kimi müxtəlif sahələrdə on altı ustaddan dərs aldı.

4- Şəhidi Sani, 944 (h.q)da Şevval Ayında Kəbəni, 946 ilində də İraqdakı məsum imamların müqəddəs türbələrini ziyarət etdi. Bu səfərlərin xaricində, geri qalan zamanını doğum yeri olan Cebadə keçirdi.

5- Hicri 948 ilində Beyt'ul-Muqaddes'e gedərək Şeyx Şemsuddin b. Əbu Lətif Müqəddəsidən icazə aldı və təkrar vətəninə döndü.

6- Bu səfərlərinin ardından o zamanlar Kostantina olaraq bilinən bu günki İstanbula səyahət etdi. Qazı Əsgər Məhəmməd b. Məhəmməd b. Qazı Zade Rumuya on elm ehtiva edən bir risalə göndərdi. Bu məktubun ardından qarşılıqlı görüşmələr və münazaralar oldu. Necə ki, nəticə olaraq Qazı ona, "dilədiyi yerdə dərs verə bilmə səlahiyyəti" verdi. Bunun üzərinə Şəhid (r.ə), istixare edərək Balebekdəki Nuriyyə Mədrəsəsində dərs verməyi seçdi. Eyni zamanda, Qazı tərəfindən mədrəsənin idarə işi də ona buraxıldı.

7- Şəhid (r.ə), Hicri 953 ilində imamların məzarı şəriflərini ziyarət etdikdən sonra təkrar öz vilayətinə geri döndü və ölənə qədər orada qalmağa qərar verdi.
Mərcəiyyəti

Şəhidi Sani, Balebekdə dərs verdiyi müddətcə elmi şöhrəti sayəsində artıq mərcə də olmuşdu. Seçmə alimlər və elm sevdalıları, bu uca şəxsiyyətin elmi və əxlaqi keyfiyyətlərindən feyiz almaq üçün uzaq diyarlardan yola çıxaraq onu görməyə gəlirlər, onun isti nəfəsindən faydalanırdılar.

Şəhidi Sani, bu şəhərdə çox geniş bir şagird kütləsinə dərs verirdi. Cəfəri, Hənəfi, Şafii, Maliki və Hənbəli məzhəblərinə aid fiqh və əqaid mövzularını çox yaxşı bildiyindən və bu mövzulara hər kəsdən daha vəqif olduğundan hər firqəyə xitab edə bilirdi. Həm fiqhdə, həm də aqaidde müasir və mutabiq dərslər verər, hər kəs öz məzhəbinə görə ondan fətva alardı.
Üstünlüyü

Ravzat'ul-Cennat kitabının yazıçısı Mərhum Xunsari, Şəhidi Sani haqqında belə deyər:

"İndiyə qədər Şiə üləması arasında möhtərəmlikdə, elmdə, anlayışda, təqvada, proqramlı olmaqda, ustad sayının çox olmasında, zəriflikdə, mənəviyyat məzmunlu təsirli söz söyləmədə, əsərlərinin əskiksiz oluşunda onun qədər böyük və seçmə birinə rast gəldiyimi xatırlamıram. Hətta, ustad Şəhidi Sanının ərdəmini ilahi əxlaqdan almış olması və ilahi dərgaha yaxınlıq məqamına sahib olması, onun məsumların izindən getdiyini və məsumlardan sonra gələn mövqeyə sahib olduğunu göstərər."
İş Həyatı

Şəhidi Sani, elmi və fiqhi baxımdan seçmə və üstün bir şəxsiyyətə sahib olmasına baxmayaraq gündəlik ehtiyaclarını qarşılamaq üçün şəxsən çalışardı. Hətta bu mövzuda, gecələri hava qaraldığında eşşəyinə mindiyi, şəhərdən uzaqlaşdığı və odun yığaraq dolanışığını təmin etdiyi də rəvayət edilmişdir.
Ustadları

Şəhid (r.ə), o qədər səyahətləri müddətində  şəhər şəhər gəzər, özünə ən yaxşı şəkildə faydalana biləcəyi seçmə ustadlar axtarardı. Bu səbəblə beş məzhəbə mənsub İslam alimlərinin ən seçmələrindən faydalandı. Şəhidi Sanının faydalandığı başlıca ustadlar bunlardır:

1- Atası, Əli b. Əhməd Amuli Cabai (ö. 925)

2- Şeyx Əli b. Abdulalı Meysi (ö. 938)

3- Şeyx Məhəmməd b. Mekki (həkim və filosof)

4- Seyit Həsən b. Cəfər Dəfəki

5- Şemsuddin Tulun Dımeşki Hənəfi

6- Şeyx Əbul Həsən Bəkri

7- Şeyx Şemsuddin Əbu Lətif Müqəddəsi

8- Molla Həsən Curcani

9- Şehabuddin b. Neccar Hənbəli

10- Zeynuddin Hurri Maliki
Əsərləri

Şəhidi Sanının əsərləri, tarixləri baxımından Ravz'ul-Cinan'dan başlar, ər-Ravzat'ul-Behiyye'de də sona çatar. Həqiqətən də Ravzat'ul-Behiyye, adında da ifadə edildiyi kimi alim və araşdırmaçıların ruhlarını təzələyən, itirdiklərini orada tapmalarını təmin edən, iman və inanc baharı əsdirən mükəmməl bir bağçadır.

Emel'ul-Amul kitabında yazılanlara görə, Şəhidi Sani şəhid olduğunda iki mindən çox kitabı vardı. Bunlardan iki yüz nüsxəsi Şəhidin öz xəttiylə, digərləri də başqa alimlər tərəfindən qələmə alınmışdı. Qısaca, Şəhid (r.ə)ın bəzi əsərləri bunlardır:

1- Ravz'ul-Cinan fi Şərhi İrşad'il-Ezhan

2- Mesalik'ul-Efham fi Şərhi Şerai'il-Ahkam

3- əl-Fevaid'ul-Amelliyye fi Şərhin-Nefliyye

4- əl-Mekasid'ul-İlliyye fi Şerh'il-Elfiyye

5- Menasik'ul-Hacc'il-Kebir və Menasik'ul-Hacc'is-Sagir

6- ər-Ravzat'ul-Behiyye fi Şərhi Lümat'id-Dımeşkiyye

7- əl-Bidayeti fi İlm'id-Diraye (Şəhidi Sani, bu sahədə beləsinə mühüm bir kitab yazan bəlkə də ilk alimdir.)

8- Temhid'ul-Kavaid'il-Usuliyye li Tefri'il-Ahkam'iş-Şer'iyye

9- Gunyet'ul-Kasidin fi Istılahat'il-Muhaddisin

10- Kitabın fil-Ahadis (Həsən b. Mahbubun Meşiyhasından seçilən bir çox hədis ehtiva edər.)

11- Risalətin fil-Ediyye və Risalətin fi Adabil cumə

12- Hakaik'ul-İman

13- Manzumeti fin-Nahv (Şərhiylə birlikdə)

14- Munyet'ul-Murid fi Edeb'il-Mufid (Adabutdalım və Mutaallim, təhsil və təhsil haqqında fövqəladə faydalı bir kitabdır.)

15- Mesken'ul-Fuad İnde Fıkhıl-Ehibbe vəl-Övlad (Xülasəsiylə birlikdə)

16- Keşf'ur-Raybet an-Ahkam'il-Gıybet
Şahidlik Müjdəsi

Şeyx Bəhainin atası Şeyx Hüseyn b. Abdussəməd Hərisi belə deyər: Bir gün Şəhidi Sanının yanına vardım. Çox düşüncəli idi. Nə üçün düşüncəli olduğunu soruşdum, belə cavab verdi: "Qardaşım, elə sanıram ki mən ikinci şəhid (şəhidi sani) olacağam. Yuxumda Ələm'ül-Huda Seyit Murtazanı gördüm. Bir ziyafət süfrəsi açmış, Şiə alimlərini başına yığmış, birlikdə yemək yeyirdilər. Mən də onlara qatıldığımda Seyid Murtaza ayağa qalxdı və mənə xoş gəldin deyib Şəhidi Əvvəlin yanına oturmamı istədi."


Şəhidi Sani də fəzilət sahibi digər şəhidlər kimi gözünü dünya ehtirası bürümüş, şəxsi mənfəətləri arxasında olan bir dünyapərəstin qurbanı olmuşdu. Hadisə, qısaca belə reallaşmışdır:

Ceba əhalisindən iki adam, aralarındakı bir anlaşılmazlığı həll etməsi üçün Şəhidi Saniyə müraciət edərlər. Şəhid (r.ə) də şəri üsullara görə aralarında hökm edər. Əleyhinə hökm edilən adam, bu hökmə qarşı gələrək Seyda Şəhəri qazısına sığınar və onun yanında Şəhidi Sanini Şiəlik və Rafiziliklə günahlandırar. Qazı, dərhal hərəkətə keçərək vəziyyəti Osmanlı padşahı Sultan Səlimə bildirər. O da Şəhidi həbsi üçün birini vəzifələndirər. Ancaq bu kimsə, Şəhidi tapa bilməz. Sultan Səlim, bir müddət sonra da vəziri Rüstem Paşanı vəzifələndirər və ondan Şəhidi tapmasını, məzhəbi haqqında məlumat almasını, Şiə olması halında dərhal həbs edib sarayına gətirməsini istər.

Dərhal hərəkətə keçən Rüstem Paşa, onun həccə getdiyini öyrənər öyrənməz arxasına düşər. Hələ Məkkəyə çatmadan onu tutar. Şəhid (r.ə), həcc ziyarətinin sonuna qədər ondan möhlət istər. Rüstem Paşa bunu qəbul edər ancaq, daha sonra başqalarının qızışdırması nəticəsində o uca şəxsi şəhid edərək kəsik başını sultana aparar. Sultan Səlim, vəzirinin bu işinə çox hirslənər və onu bu əməlinə görə qınayıb danlayar.

Beləliklə, Şəhidin qanı yerdə qalmaz və Seyid Abdurrahim Abbasinin təlaşlarıyla Rüstem Paşa, reallaşdırdığı bu cinayete görə ölumə məhkum edilir.
   Şiənin ən öndə gedən fəqihlərindən sayılan Şəhid Sani  966 hicri q ilində qətl edilmiş və təəssüflər olsun ki, cəsədi üç gün saxlanılaraq sonra dənizə atılımışdır.

ŞEYX TUSİNİN QISA TARİXÇƏSİ

ŞEYX TÛSİ

Doğumu:

Şeyh'ut-Taife olaraq da bilinən Əbu Cəfər Məhəmməd b. Həsən Tusi, h. 385 ilində Xorasansada doğuldu. İslam dünyasının ən parlaq ulduzlarındandır. Fiqh, üsul, kəlam, hədis, təfsir, rical vs. kimi sahələrdə bir çox əsərləri vard

Ailəsi:

Şeyx Tusi (r.ə)ın ailəsi, bir neçə nəsil sonra da, içində alim və fəqihlerin yetişdiyi bir ailədir. Oğlu Şeyx Əbu Əli, "Mufidi Sani" ləqəbini almış qiymətli bir fəqih idi. Müstedrek, c. 3, s.498də nəql edildiyinə görə, Emali adında bir əsəri vardı. Atasının ən-Nihayə adlı əsərini də şərh etmişdir.

Lülu'ul-Bahreyn adlı kitabın nəqlinə görə, Şeyx Tusinin qızları da alimə və fəzilət sahibi kəslər idi.

Şeyx Əbu Əlinin oğulu Şeyx Əbul Həsən, atasından sonra elm hövzəsinin başçılığını və mərciliyini boynuna götürmüşdür.

İmad Taberi bu mövzuda belə deyər: "Əgər peyğəmbərlərdən başqasına salavat göndərmək caiz olsaydı mən bu adama salavat göndərərdim."

Şeyx Əbu Əli (Şeyx Tusinin oğulu), h. 540 ilində vəfat etmişdir.

Təhsili:

Şeyx Tusi, h. 408 ilində, 23 yaşındaykən Bağdada hicrət etdi. Ömürünün sonuna qədər İraqda qaldı. Ustadı mərhum Alem'ul-Hüda Seyid Murtazanın vəfatının ardından riyaset, mərcilik və fətva məqamı ona intiqal etdi.

Şeyx Tusi, beş il boyunca Şeyx Mufiddən dərs aldı. Şeyx Mufidin qiymətli tələbəsi Seyid Murtazadan da uzun müddət faydalandı. Ustadı Seyid Murtaza h. 436da vəfat etdikdən sonra 12 il orada qaldı.

Moğolların hücumu üzündən ortalıq bir xeyli qarışmış idi. Evi yandırılıb yıxılmış, malları yağmalanmışdı. Bunun üzərinə Nəcəfə hicrət etdi. Qısa müddətdə buranı elm hövzəsinə çevirdi. Hicri 460 ilində də orada vəfat etdi.

Elmi Şəxsiyyəti:

Həmişə İslami elmlər sahəsində təhsil alan tələbələrin dərs kitabı olaraq oxuduqları ən-Nihayə adlı əsər, Şeyx Tusiyə aiddir. Şeyxin bir başqa əsəri də zamanının ən geniş fiqh kitabı olan əl-Mebsut adlı kitabıdır. Ayrıca, əl-Xilaf adlı bir başqa əsərində də Şiə və Əhli Sünnə fəqihlerinin fikirlərini bəyan etmişdir. Şeyxin fiqh sahəsində fərqli əsərləri də vardır.

Keçmiş üləma arasında "Şeyx" deyildiyində ağla ilk gələn adam, Şeyx Tusi idi. "Şeyhayn" deyildiyində də, Şeyx Tusi və Şeyx Mufid ağla gəlir idi. Qısacası Şeyx Tusi, hələ də  fiqhin bütün sahələrində adı parlayan seçmə bir fəqihdir.

Şiəyə Öndərliyi:

Şeyx Tusi, Alem'ul-Hüda Seyid Murtazanın vəfatından sonra Şiənin liderliyini boynuna götürdü. Bağdadın Kereh məhəlləsində olan Şeyxin evi, o zamanlar Müsəlmanların sanki məskən yeri halına gəlmişdi. İslam aləminin müxtəlif bölgələrindən bir çox elm aşiqi, aydın elm və hikmət mənbəsindən faydalana bilmək üçün Bağdada, Şeyxin hüzuruna gəlirdi.

Tələbələri:

Şeyxin fəqih, müçtəhid və alimlərdən ibarət olan Şiə Məzhəbinə mənsub üç yüzü aşan şagirdi vardı. Bunun yanında, Əhli Sünnədən yüzlərlə alim də onun elmindən faydalandı.

Uca məqamı

Şeyx Tusinin elm, əxlaq, təqva və zühdü İraq sərhədlərini aşmış, dünyanın ən ücqar künclərinə da çatmışdı. Onun inkar edilə bilməz bu uca mövqeyi, Abbasi xəlifələrindən əl-Qaim Biemrillahın əlaqəsini çəkmiş, Ali Buveyhın da köməyiylə xilafət mərkəzində kəlam dərslərini tədris etməsi üçün kürsü vermişdi. O zamanlar bu kürsüyə çox dəyər verilər, bu haqq, ölkənin qabaqda gələn elm adamlarına tanınardı. Qısacası bu, o dövrdə gərək Bağdadda, gərəksə bütün İslam ölkələrində kəlam tədrisində Şeyx Tusidən daha üstün və daha layiq birinin olmadığını göstərməkdədir.

Kədərli Bir Hadisə:

Hicri 447 ilində Səlcuqlular, Ali Buveyhın zəifliyindən faydalanaraq Bağdada hücum etdilər. Qısa müddətdə Ali Buvey hökumətinə son verdilər. Bu vaxt Tuğrul Beyin çox fanatik baş vəziri Abdulmelik, Şiə məhəllələrinə hücum edərək Şiələri qılıncdan keçirib mallarını yağmaladı. Necə ki, Şeyxin də evinə hücum etmişlər, özünü tapa bilməyincə də bütün kitablarını atəşə vermişlər idi.

Elm dünyasına enən bu çox ağır, kədərli və kompensasiyası mümkün olmayan hadisədən sonra Şeyx, Nəcəfə getdi.

Nəcəfi Əşrəf:

O dövrlərdə Nəcəf, hələ kiçik bir qəsəbə idi. Möminlərin əmri Hz. Əli (a.s)ın Şiələri, İmamın müqəddəs türbəsi ətrafında yaşayırdılar. Şeyx, cahillərin yandırmış olduğu bu fitnə atəşi az da olsa yatışdıqdan sonra burada Şiənin ən böyük elmi mərkəzi olan Nəcəfi Əşref Hövzəsini qurdu.

Əsərləri:

Şeyx Tusi, Şiənin təməl qaynaq kitabları olan Qütbü Erbaadan Tehzib'ul-Ahkam və əl-İstibsar adlı fiqh hədislərini ehtiva edən iki kitabın müəllifidir. Bunların xaricində digər əsərlərindən bəziləri də bunlardır:

1- ən-Nəhayət

2- əl-Mebsut

3- əl-Xilaf

4- Uhdet'ul-Usul

5- ər-Rical

6- əl-Fihrist

7- Temhid'ul-Usul

8- et-Tibyan

Vəfatı:

Şeyx Tusi, 22 Məhərrəm 460 hicridə Allahın rəhmətinə qovuşdu və Nəcəfdə, öz evində torpağa verildi. Onun ölümüylə İslam dünyası, ən böyük və ən məşhur fakihlerden birini daha itirmiş olurdu. Belə ki, tarix, onun kimilərinə çox az şahid olmuşdu. Bu gün da bir çox fəqih, onun elminin səmərələrindən faydalanmaqdadır.

Şeyx Tusinin dəfn edildiyi ev, indiki vaxtda məscid olaraq istifadə edilməkdədir.

ŞİƏNİN BÖYÜK RİCALŞÜNAS ALİMİ NƏCAŞİ

ƏHMƏD BİN ƏLİ NECAŞİ
Doğumu

Əsl adı Əhməd bin Əli bin Əhməd bin Abbas bin Məhəmməd bin Abdullah bin İbrahim bin Məhəmməd bin Abdullah Neccaşidir. 372 h. k. tarixində Kufədə doğuldu. Atası, hədisçi və Şiənin böyük alimlərindən idi.

Araşdırmaçılara görə onun ləqəbi Əbul Həsəndir. Bəziləri səhvən onun ləqəbini Əbul Abbas deyə də zikr etmişlər. Ləqəbi isə Necaşidir. (Necaşi və Nicaşi deyə də oxuyanlar vardır. Daha fesih olanı Nicaşidir)
Ailəsi

Böyük atası Abdullah Necaşidir ki Ahvaz valisi idi. İmam Cəfər Sadiq (a.s)a məktub yazmışdı və İmam da cavabında ona   Ahvaziyye risaləsini yazmışdır.

O, Kufəli və Esedi boyundandır. Öz zikrinə görə soyu Adnana yetişər. Onun ailəsi, Ali Əbi Simal, Kufənin irəli gələnlərindən və köhnədən bəri xalqın hörmət etdiyi bir ailədir.
Səyahəti

Əhməd bin Əli Necaşi, ömürünün çoxunu Bağdadda keçirmişdir. Bir neçə dəfə səfərə çıxmış və Müqəddəs məkanları ziyarətdə olmuşdur.

400 h. q. ilində Nəcəfi Eşrefə səfər etmiş və bir müddət də Hz. Əli (a.s)ın qəbirinin yanında qalmışdır. Yenə Samirraya səfər etmiş, Əskeriyeyn (a.s)ın ziyarətləriylə müşərrəf olmuşdur.

Bir neçə dəfə də əsl məmləkəti olan Kufəyə dönmüş, hədis eşitmiş və hedis nəql etmək üçün icazə almış və hədis söylemeye icaze vermişdir.

Hədis Nəqlindəki Diqqət və Möhkəmliyi: Necaşi haqqında ən çox diqqətləri çəkən məsələ, onun möhkəm və mötəbər ravilerden hədis nəql etməsidir. Əlində bir çox zəif, zəiflikdə ittiham edilmiş və qınanmış ravilerden hədis olmasına baxmayaraq onlardan hədis nəql etməmişdir.

Bir çox yerdə deyir ki, filan mövzuda əlimdə bir çox hədis vardır. Ancaq sənədi zəif olduğundan və ya zəif və qınanmış yazarların kitabında olduğundan nəql etmirəm. Bu mövzuda o qədər həssas və vasvası davranırdı ki zəif kəslərdən hədis belə dinləməzdi. Bu vəziyyət onun kimi nəqlçilərin qiymətini bir neçə qatına çıxardığı kimi, insan onların nəql etdikləri hədislərə könül rahatlığıyla güvənə bilər. Xüsusilə də ravilerin əsrinə yaxın oldugu üçün onların güvenlileri ilə etibarlı olmayanlarını çox yaxşı ayırd edə bilirdi.
Əhəmiyyətli Cəhdləri

Necaşi, həyatı boyunca etdiyi ən gözəl işlərdən biri Fihristi Esma'il-Musannifin və ya Ricalı Necaşi adlı kitabı təlif etməsidir. Min ildən çox bir zaman keçməsinə və rical haqqında yüzlərlə kitab yazılmasına baxmayaraq hələ ravilerin möhkəm və zəiflərini bir-birindən ayırt etmək üçün ən gözəl və ən etibarlı qaynaqdır.

Ricalcıların, fəqihlərin və muhaddislerin etiraf etdiklərinə görə, hələ də Ricalı Necaşi zirvədədir. Hər hansı bir ziddiyyət olduqda Necaşinin sözu seçilər. Başqa rical kitablarının onunla bərabər olmasına imkan yoxdur.
Ustad və Şeyxləri

1- Atası, Əli bin Əhməd Necaşi

2- Şeyx Mufid (ö. 413)

3- Əhməd bin Əbdüləziz Bezzaz (İbni Haşir deyə məşhurdur. ö. 423)

4- Əhməd bin Əli Sirafi

5- İbni Gazairi, Hüseyn bin Ubeydullah və oğulu Əhməd bin Hüseyn

6- Harun bin Musa Tel'akberi və oğulu Əbu Cəfər bin Harun

7- Əhməd bin Məhəmməd bin İmran (İbni Cundi deyə məşhurdur)
Tələbələri

1- Şeyh'ut-Taife Şeyx Tusi

2- Şeyx Əbul Həsən Sihrişti

3- Seyit İmaduddin Məbəd Həsəni Mirzevi
Əsərləri

Əlimizə yetişən mövcud əsərləri bunlardan ibarətdir.

1- Kitabul cuma və ma Verede fihi min'el-Amal

2- Kitab'ul-Kufe və ma Verede fiha min'el-Asar vəl-Fezail

3- Kitabı Ensabı Məni Nəsr bin Kain

4- Kitabı Muhtasar'il-Enva və Mevaziu nucum

5- Kitab'ur-Rical və ya Əsmai Musannif'iş-Şii
Vəfatı

Böyük alim və soy alimi Əhməd bin Əli Necaşi, 78 il bərəkətli ömür sürdükdən sonra 450 h. q. ilində (Şeyx Tusidən on il əvvəl) Matır Abatda (Samirranın həvalısında bir yer) fani dünyaya əlvida edib məbuduna doğru köç etdi.

Onun ölüm tarixinə və yerinə ilk toxunan alim Əllame Hillidir (ö. 726). Qısacası, kitabında ondan əvvəl Necaşinin ölümü haqqında Şiə və Sünni kitablarında kimsə qeyd etmemişdir.