İnsan yeganə varlıqdır ki, Allahu təala ona ağıl vermiş və yalnız insan ağıl vasitəsi ilə dünyada və kainatda baş verən hadisələri düşünür, yaxşı ilə pisi, haqla batili və başqa şeyləri derk edir, onları bir birindən ayırır və onların arasında öz düşüncə və təfəkkürünə görə bir seçim edir, həyatda özünə bir yol seçir. Bəzən bu seçim tam da insanın xəyal etdiyi kimi olmur. İnsan öz xəyalında bir şey düşünür və xəyal etdiyi şeyi zehnində canlandırmağı çalışır. Lakin nəticəyə varanda, görür ki, tamam başqa bir şey alınır. Nəticədə insan alınmadığı şey üçün məyus olur və bir müddət əlini hər bir şeydən üzür. Hətda bu məyusluq insanı bəzi günahlara əl atmağa vadar edir. İnsan yolunu azmağa başlayır və özü də bunu hiss etmədən Allahın yolundan çıxır. Bəzən də tam əksinə olur. İnsanın həyatında baş verən hadisələr və problemlər onun həyat tərzini kökündən dəyişir və insan Allaha bağlanır və Allahın qoyduğu qanunlarla yaşamağa başlayır. Kim deyə bilər ki, Allahın insan üçün qoyduğu qanunlar insanın ziyanınadır ? Bunu iddia edən insan ya ağıldan kəm ya da səfeh olmalıdır, bunun başqa cavabı yoxdur. Əlbəttə insan həyatı problemsiz deyil. İnsan həyatını problemsiz təsəvvür etmək də olmaz. Əslində insan özü-özünə problemlər yaradır. Bu da onun nəfsindən irəli gəlir. Bu problemlər qarşısında insan səbirli olmalıdır və daima Allaha dua etməlidir. Yalnız bu zaman insan öz problemlərinə cavab tapa bilər. Amma elə problemlər yaranır ki, onların həlli insanın gücü öhdəsində deyil. Bu elə bir problemdir ki, insanın mənəviyyatını məhv edir hətda imanının itirməsinə səbəb olur. Bu halda insan nə etməlidir? Bu halda insan qayıtmalıdır lap başa, öz yaradılışının əvvəlinə. Bunun üçün də o, Allahın kitabına – Qurani Kərimə müraciət etməlidir. Çünki Quran bütün dərdlərin dərmanıdır. Odur insana bu qaranlıq dünyada yol açıb – göstərən, insanı zülmətdən nura tərəf çıxardan və insanın həyatını tənzimləyən. Çünki bu Quran, yeri, göyü və onların arasında olan hər şeyi yaradan Allahın kəlamıdır. Ona görə də yalnız Allah bilir öz yaratdığı insan üçün nə xeyirli və nə ziyandır. Bəqərə surəsinin 216-cı ayəsində Allahu təala buyurub:
“…. Çox vaxt bir şeyi xoşlamırsınız, halbuki o sizin üçün xeyirlidir və çox vaxt bir şeyi xoşlayırsınız, halbuki o sizin üçün pisdir. Allah bilir, siz isə bilmirsiniz.”
Bəli Allah bilir, biz isə bilmirik. Tək olan və hər şeyi bilən Allahdır. Allah alimdir, biləndir. Onun elminin, bilgisinin əvvəli yoxdur, sonu yoxdur. Çünki Allah özü əvvəldir və axirdir.Onun bilgiyə ehtiyacı yoxdur, çünki o ehtiyacsızdır. Lakin möhtac olan insandır. Allah insanı ehtiyac içində yaradıb. Amma insanın ehtiyacını ödəmək üçün də Allah hər şeyi yarabıb. Yaradıb ki, insan yaradıldığının və yaradılışın üzərində düşünüb Allaha şükr eləsin. İnsan üçün məkan lazımdır və Allah məkanı yaradıb, insan üçün hava lazımdır və Allah havanı yaradıb. İnsan üçün yemək lazımdır və Allah bunu da yaradıb. Görməyi o yaradıb, eşitməyi o yaradıb, səsi o yaradıb, düşüncəni o yaradıb. Allah yaradandır və bunların hamısını insan üçün yaradıb. Onun bunların heç birinə ehtiyacı yoxdur hətta insana belə ehtiyacı yoxdur.
İnsanın insanlığı o zaman ortaya çıxır ki, o, bütün bunları görüb, düşünüb Allaha şükür edəcək. Və şükür o zaman şükür olur ki, insanın dilində olan şükrü əməli şükrə çevirir və Allaha əməlində ibadət eləyir, dili ilə yox. Allahu təala Qurani-Kərimdə də buyurub:
“Mən cinləri və insanları yalnız Mənə ibadət etmək üçün yaratdım”.
İnsanın Allaha o zaman layiqli bəndə olduğı bilinər ki, insan, ona Allah tərəfindən bəxş olan nemətləri Allah yolunda xərcləyər. İnsan əgər Allah ona bəxş etdiyi əxlaqla əxlaqlanarsa, yalnız o zaman həqiqi insan olar. İnsanlıq bir zirvədir. O zirvəyə də çatmaq hər birimizin borcudur. Çünki bunu bizdən Allah istəyir. Bunun üçün Allah bizə nümunə olaraq Hz. Muhəmmədi (s) göstərir və Qurani-Kərimdə buyurur:
“…Allah rəsulunda sizin üçün gözəl bir nümunədir”
Hz. Muhəmməd insanlar üçün insanlıq nümunəsidir. Allahu Təala “İnsan” surəsini nazil etmişdir, Quranı-Kərimi nazil etmişdir ki, biz insan olaq, Allaha laiqli bəndə olaq və Allah da bizi vəd olunmuş cənnətə daxil etsin.
Bunların hamısı ümumi olaraq insana aiddir. Ancaq insanların seçimi və istəkləri fərqlidir. Kimisi dünyanı istəyir, dünyanın naz-nemətlərini qazanmaq üçün çalışır, cəhd eləyir. Baxmayaraq ki, Allah Qurani-Kərimdə buyurub:
“Bu dünya sizin üçün oyun oyuncaq yaradılmışdır”
Dünya fanidir, Allah isə bizi əbədiyyətə dəvət edir. İmam Əli (ə) bu dünya barəsində belə buyurmuşdur : “Allaha and olsun ki, sizin bu dünyanız mənim gözümdə cüzam xəstəliyinə tutulmuş şəxsin əlində olan ətsiz donuz sümüyündən də aşağı və dəyərsizdir”.
Bu cür dahi şəxslərin, Hz. Peyğəmbərin (sas) insanlar üçün qoyduğu missiyanı yaşatmaq üçün, diri saxlamaq üçün, canından keçməyə razı olan şəxslərin kəlamlarına məhəl qoymayaraq, insanlıq içində bəzi müsəlmanlar da daxil olmaqla, bu zalım və haqsızlıqla dolu olan dünyanı seçirlər.
Bəli, insan öz seçimində tam azaddır. Ancaq insana seçim haqqı verilib. Buna görə də, qiyamət günü, Allahu Təala insandan onun seçimi barədə soruşacaq, insan hər bir şey barəsində sorğu sual olunacaq.
İnsanın seçimi də onun düşüncəsindən irəli gəlir. Düşüncə də insanın aldığı məlumatlardan, oxuduğu kitablardan, şahid olduğu hadisələrdən yaranır. Təbii ki, hər bir insanın özünə məxsus bir düşüncəsi var. Düşüncəsiz insan ola da bilməz. Düşünmək gözəldir. Düşünmək yalnız insana xas olan xüsusiyyətdir və yalnız düşüncə vasitəsi ilə insan səadətə çata bilər, yalnız düşüncə ilə insan iman əldə edə bilər və həyatda istiqamətini müəyyənləşdirə bilər. İnsan həyatında düzgün istiqaməti seçmək üçün, əvvəl gərək öz düşüncəsinə düzgün istiqamət versin. Yəni, bu istiqaməti artıq Allahu Təala insanı yaradan zaman vermişdir. Yuxarıda qeyd elədiyimiz ayəyə fikir versək : “Mən cinləri və insanları yalnız Mənə ibadət etmək üçün yaratdım”, görərik ki, bu Allahın insana verdiyi istiqamətdir. Biz isə bir insan olaraq, Allahın “şah əsəri” (Mustafa İslamoğlu) olaraq, bir müsəlman olaraq bu istiqaməti öz zehnimizdə canlandırmalı və həyatımızda tətbiq etməliyik. Bu istiqaməti biz inkişaf etdirməliyik və yaymalıyıq.
ALLAH BİZİ HAQQI QƏBUL EDİB, HAQQI YAŞADANLARDAN, ONA TABE OLUB ƏMƏL EDƏNLƏRDƏN VƏ LAYİQLİ BƏNDƏLƏRDƏN QƏRAR VERSİN. AMİN!
(AKRAM RUSTAMOV)
